غذای سالم به‌عنوان مهمترین دستاورد زراعت و باغبانی استان اصفهان و کشور به‌دلیل استفاده از آفتکُش‌ها و سُموم با تهدیدهایی در سال‌های اخیر روبه‌رو بوده، موضوعی که به اذعان کارشناسان، نیازمند بازنگری و برنامه‌ریزی برای رفع آن است.

بر اساس ضوابط کنوانسیون بین المللی حفظ نباتات که ایران نیز عضو آن است و طبق معاهدات جهانی، کشورها ملزم به رعایت میزان باقی‌مانده آفتکُش ها و سموم در بافت‌های گیاهی بمنظور حفظ سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی هستند.

به گفته مسوولان سازمان حفظ نباتات کشور، میانگین مصرف سم در هر هکتار از اراضی کشاورزی ۴۰۰ گرم و معادل یک‌چهارم میانگین جهانی است اما به‌تازگی و با توجه به مسائل پیش آمده درباره برگشت محصولات کشاورزی از برخی کشورها، رییس سازمان حفظ نباتات کشور تاکید کرد که برگشت محصول از کشورهای مقصد بدلیل سموم بیش از حد نبوده زیرا هر کشور استاندارد بین المللی (MRL) مخصوص خود را دارد و هیچ‌گونه گزارشی مبنی بر وجود سم در محصولات کشاورزی بیش از اندازه استاندارد، نداشتیم.

شاپور علایی مقدم افزود: علت برگشت برخی محصولات کشاورزی این بود که مقررات و پروتکل های کشورهای مقصد عوض شده است یعنی به جای اینکه در کشور مقصد، محصولات را بررسی کنند و گواهی بهداشتی و سلامت بدهند می‌خواهند بدانند محصول در کدام مزرعه تولید می شود و چه عملیاتی روی محصول اتفاق می‌افتد، چه میزان سم و آفتکش استفاده و چه میزان تغذیه گیاهی انجام می‌شود.

پُر واضح است که دسترسی به غذای سالم از حقوق اولیه شهروندان هر کشور است اما اظهارات مطرح شده درباره اهمیت تولید محصولات با کیفیت کشاورزی و صادرات آن بار دیگر ذهن ها را به سمت استفاده از سُموم و آفتکش ها در زراعت و باغبانی و تهدیدهای احتمالی آن برای سلامت مصرف کننده سوق داد.

*باقیمانده آفتکُش‌ها در محصولات کشاورزی، تهدیدکننده سلامت مردم

دانشیار سم‌شناسی و فیزیولوژی حشرات دانشگاه صنعتی اصفهان در این زمینه به ایرنا گفت: هر سال با وجود اینکه از روش های مختلف مبارزه با آفات بهره گرفته می شود، بخش قابل توجهی (حدود یک سوم) از محصولات کشاورزی با آفات (حشرات، کنه ها، نرمتنان و جوندگان )، عوامل بیماری زا (قارچ ها، باکتری ها و ویروس ها) و علف های هرز در باغ، مزرعه و گلخانه و پس از برداشت (در انبار) از بین می روند.

جهانگیر خواجه علی افزود: اگر برای این بخش کنترل صورت نگیرد خسارت می تواند بسیار شدیدتر باشد و گاه صد در صد محصول را نابود کند.

به گفته وی، در کنترل این عوامل خسارت‌زا از روش های مختلف شیمیایی (نظیر آفتکش ها) و غیر شیمیایی (نظیر کنترل زیستی، فیزیکی، زراعی و ژنتیکی ) استفاده می شود که هر کدام دارای مزایا و معایب خاص خود هستند.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: با وجود پیشرفت های زیاد در بکارگیری روش های غیر شیمیایی کنترل آفات در سال‌های گذشته، همچنان در بسیاری از موارد کشاورزان متکی به کاربرد آفتکش ها هستند.

وی ادامه داد: اگر آفتکش ها به‌صورت بی رویه استفاده شوند، معضلات شدید زیست محیطی به بار خواهد آورد و همچنین باقی‌مانده آنها در محیط و مواد غذایی مشکلاتی برای سلامتی انسان ایجاد خواهد کرد.

خواجه علی گفت: در بسیاری از کشورهای دنیا، هر ساله با انتشار آمار و اطلاعات پایش باقی‌مانده آفتکش ها در محصولات کشاورزی، مصرف کنندگان از سلامتی محصولاتی که مصرف می کنند مطلع می شوند اما متاسفانه آمار و اطلاعات کافی در ایران در این زمینه وجود ندارد یا در دسترس مردم و حتی محققان قرار داده نمی شود به‌همین دلیل نگرانی ها در این رابطه باید پاسخ داده شود.

وی تصریح کرد: برگشت محصولات کشاورزی صادراتی ایران از سوی کشورهایی نظیر روسیه این نگرانی را در بین مردم تشدید کرده است.

خواجه علی با بیان اینکه به‌منظور حفظ محصولات کشاورزی و همچنین امنیت و سلامت غذایی جامعه در سطح جهانی مقررات سختگیرانه ای برای کاربرد آفتکش‌ها وضع شده است، افزود: قوانین متعدد برای نظارت بر سلامت محصولات کشاورزی در کشور به تصویب رسیده است اگرچه خلاء های قانونی زیادی نیز وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: نظارت بر اجرای این قوانین بر عهده سازمان حفظ نباتات کشور (وزارت جهاد کشاورزی) و سازمان غذا و دارو (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) است.

استاد دانشگاه صنعتی اصفهان افزود: نظیر بسیاری از قوانین دیگر، مقررات بکارگیری آفتکش ها به خوبی به کشاورزان آموزش داده نشده و اجرا نمی شود و سازمان های ناظر نیز توان اجرای دقیق آنها را ندارند.

وی، انتخاب آفتکش مجاز هر محصول، بکارگیری غلظت یا مقدار صحیح آفتکش در واحد سطح و رعایت فاصله زمانی کاربرد آفتکش تا برداشت محصول را مهمترین اصول اولیه بکارگیری این ماده بیان کرد.

خواجه علی افزود: اگر هر یک از این سه مورد رعایت نشود، ممکن است باقی‌مانده غیر مجاز از آفتکش روی محصول باقی بماند و سلامت مصرف کننده را تهدید کند، بنابراین سوال اساسی این است که کشاورزان ما چه میزان از این سه اصل ساده آگاهی دارند و آیا آموزش های ضروری را دیده اند.

به گفته این استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، از نظر بهره وری تولید و عملکرد، اصفهان در رتبه های بالای کشاورزی کشور قرار دارد و به نظر می رسد بخشی از این عملکرد بالا به دلیل کاربرد غیر اصولی آفتکش ها و کودهای شیمیایی باشد.

وی ادامه داد: استان اصفهان در بکارگیری روش های زیستی (بیولوژیک) کنترل آفات نیز پیشرو است اما تنها در بخش اندکی از محصولات کشاورزی چنین روش های غیر شیمیایی بکار گرفته می شود.

به گفته وی، الزام دریافت گواهی بهداشتی و سلامت برای محصولات کشاورزی صادراتی می تواند مشکل صادر کنندگان را کمتر کند.

خواجه علی افزود: به‌منظور تامین غذای سالم لازم است وزارتخانه های جهاد کشاورزی و بهداشت، گام های موثرتر بردارند و با به روز کردن قوانین، پر کردن خلاء های قانونی و نظارت دقیق بر اجرای قوانین فعلی از تولید و عرضه محصولات کشاورزی دارای باقیمانده غیر مُجاز آفتکش ها ممانعت به عمل آورند.

*آگاهی و آموزش به کشاورزان درباره سموم کافی نیست

عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان در این پیوند به ایرنا گفت: باقیمانده سموم در بخش کشاورزی به میزان مصرف و کیفیت سموم بر می‌گردد که نیاز است فروشندگان سموم از میان دانش آموختگان دانشگاه‌ها باشند.

حسین محمدرضایی افزود: فروشندگان سموم باید هنگام فروش، آموزش مصرف و زمان ماندگاری سموم را به خریداران آموزش دهند زیرا هر سمی دوره مصرف و ماندگاری خاصی دارد یعنی وقتی سم را مصرف می‌کنیم باید این دوره بگذرد تا سم از محصول خارج شود و در محصول باقی نماند.

وی با بیان اینکه سموم بر اساس نوع و ماهیت، دوره ماندگاری‌ مختلف دارد، افزود: سازمان ترویج جهاد کشاورزی باید دستور العملی برای مصرف سموم مختلف به باغداران و کشاورزان ارائه دهد تا پس از گذشت دوره مصرف سموم، برداشت میوه و صیفی انجام شود.

محمدرضایی ادامه داد: گاهی کشاورزان زودتر از دوره مصرف سم، محصول را برداشت و عرضه می‌کنند.

عضو هیات مدیره نظام صنفی کشاورزی اصفهان، گفت: بدلیل هزینه بالای سموم اروپایی، سموم کم کیفیت بصورت بسته بندی از چین و هند وارد کشور می شود یا اینکه مواد اولیه آن از این کشورها وارد شده و برای سود بیشتر، برخی از کارخانه های داخلی از خلوص آنها کم می کنند که این موضوع برای کشاورزان و مصرف کننده درد سر و سردرگمی ایجاد کرده است.

به گفته وی، استفاده از این سموم کم کیفیت و استاندارد نبودن آنها یکی از موضوع‌های مهمی است که باید مورد توجه مسوولان و کشاورزان قرار گیرد تا از مصرف نادرست سموم جلوگیری شود.

محمدرضایی گفت:  کم شدن حجم مصرف سموم شیمیایی در بخش کشاورزی به‌منظور حفظ مسائل زیست محیطی و تولید محصولات سالم در کشور باید مورد برنامه ریزی قرار گیرد و سموم شیمیایی پرخطر، تقلبی یا تاریخ گذشته از چرخه تولیدات کشاورزی حذف شود.

وی افزود: باید از واردات سموم و مواد اولیه بی کیفیت جلوگیری شود زیرا این موضوع می‌تواند خطراتی را برای مصرف کنندگان محصولات کشاورزی به دنبال داشته باشد.

محمدرضایی تصریح کرد: سموم زیستی (بیولوژیک) به‌دلیل کارایی پایین نسبت به سموم شیمیایی کمتر مصرف می‌شوند که باید استفاده از این سموم بین کشاورزان و باغداران ترویج شود.

*بهترین روش برای جلوگیری از خسارت سموم، کنترل تلفیقی است

معاون حفظ  نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در این زمینه به ایرنا، گفت: به‌تازگی سموم و آفتکش های مورد استفاده در کشاورزی به سوی بیولوژیک و استفاده از عُصاره های گیاهی، قارچی و باکتریایی سوق داده شده است.

تقی شیخ علی با بیان اینکه نظارت بر این بخش بیشتر بر عهده سازمان نظام مهندسی کشاورزی است، افزود: در استان اصفهان، سموم قاچاق به هیچ عنوان در معرض دید نیست اما گاهی داخل منازل که نظارت سخت است نگهداری می شود که در صورت گزارش یا مشاهده مورد مشکوک با کمک سازمان های صنعت، معدن و تجارت و تعزیرات پیگیری می شود.

وی با بیان اینکه افزون بر ۹۵ درصد سمومی که در گلخانه ها مصرف می شود، مجاز است، تصریح کرد: اگر چه سموم برای سلامتی بدن خطرناک است اما اگر میزان مصرف سم، کمتر از میزان تعریف شده بر اساس استانداردها باشد مشکلی برای موجودات زنده ندارد.

معاون حفظ  نباتات سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان با اشاره به اینکه قانون آزمایش سموم مربوط به سال ۱۳۴۶ بوده و به روز نشده است، تاکید کرد: بهترین روش برای جلوگیری از خسارت سموم، کنترل تلفیقی یعنی استفاده از روش های مختلف غیر شیمیایی در کنار مبارزه شیمیایی است.

شیخ علی افزود: استفاده از سموم اَمن در کشاورزی و باغبانی در کنار نظارت مستمر بهترین راهکار برای مدیریت این موضوع است.