مسواک زدن به طور موثر شانس ابتلا به بیماری‌های مزمن را کاهش می‌دهد و هم چنین دندان‌ها و لثه‌های شما را سالم نگه می‌دارد. با این وجود، اکثریت ما این کار را اشتباه انجام می‌دهیم.

 در سوئد نتیجه یک پژوهش نشان داد که از هر ۱۰ نفر یک نفر بهترین تکنیک مسواک زدن را انجام می‌دهد. بیمه سلامت بریتانیا Bupa در جریان نظرسنجی از ۲۰۰۰ نفر در بریتانیا دریافت که تقریبا نیمی از پاسخ دهندگان نمی‌دانند چگونه دندان‌های خود را به درستی مسواک بزنند.

«جوزفین هیرشفلد» مدرس بالینی آکادمیک در حوزه دندانپزشکی ترمیمی در دانشگاه بیرمنگام در بریتانیا می‌گوید: «احتمال زیادی وجود دارد که هر کسی که دستورالعمل‌های رسمی از دندانپزشک خود دریافت نکرده است به اشتباه مسواک بزند. بر اساس تجربه من اکثریت جمعیت در در هر کشوری به این وضعیت دچار هستند».

بیش‌تر ما دقیقا چه چیزی را اشتباه می‌کنیم و چگونه می‌توانیم روال خود را تغییر دهیم تا مطمئن شویم دندان‌های‌مان را به طور موثر مسواک می‌زنیم؟

بهترین روش مسواک زدن چیست؟

«هیرشفلد» می‌گوید: «بسیاری از بیماران می‌دانند کاری که باید انجام دهند حذف باقی مانده‌های غذا است. این تنها تا حدی درست است. حذف باکتری‌ها از دندان‌ها بسیار مهم‌تر است. به جای خود دندان‌ها به مسواک زدن خط لثه فکر کنید. سپس دندان‌ها به طور خودکار مسواک می‌شوند».

باکتری‌ها و سایر میکروارگانیسم‌ها در داخل دهان همگان رشد می‌کنند و یک بیو فیلم (میکروبی ساختاری از جامعه میکروب‌ها می‌باشد که به صورت متصل به سطوح زنده یا غیر زنده یافت می‌شوند؛ م.) چسبناک را تشکیل می‌دهند که معمولا به عنوان پلاک دندان شناخته می‌شود. این باکتری از حدود ۷۰۰ گونه مختلف باکتری تشکیل شده که پس از روده دومین میزبان قارچ‌ها و ویروس‌ها است.

«هیرشفلد» می‌گوید: «بیو فیلم‌ها در لایه چسبناکی که به دندان‌ها و هم چنین به بافت‌های نرم چسبیده است زندگی می‌کنند. این لایه چسبناک را نمی‌توان به راحتی شستشو داد و واقعا باید به صورت دستی تمیز شود».

مهم‌ترین مکان برای برداشتن آن در واقع دندان‌ها نیست بلکه خط لثه است. اینجاست که میکروب‌ها به بهترین وجه می‌توانند به بافت لثه نفوذ کرده و باعث التهاب و در نهایت بیماری‌هایی مانند پریودنتیت (بیماری لثه یک عفونت بسیار شایع است که به بافت نرم و استخوان پشتیبان دندان آسیب می‌رساند) می‌شوند. در واقع «مسواک زدن دندان ها» یک اصطلاح اشتباه است؛ بنابراین بهترین راه برای انجام این کار دقیقا چیست؟

یکی از موثرترین راه‌ها برای پاک کردن بیو فیلم به عنوان «تکنیک اصلاح شده باس» شناخته می‌شود. این تکنیک بیش‌تر به مهارت دستی نیاز دارد. تکنیک باس اصلاح شده شامل قرار دادن برس مسواک در زاویه ۴۵ درجه نسبت به دندان است (برای فک پایین به سمت پایین و برای فک بالا به سمت بالا کج می‌شود به گونه‌ای که گویی می‌خواهید تقریبا برس را زیر لثه قرار دهید). سپس حرکات کوچک و ارتعاشی را به جلو و عقب در خط لثه انجام دهید. برای این کار دو دقیقه زمان نیاز است.

تکنیک مفید دیگر برای حذف بیو فیلم روش «اصلاح شده استیلمن» است. با استفاده از این روش فضا‌های بین دندانی بهتر از استفاده از سایر روش‌های مسواک زدن تمیز می‌شوند. در این روش برس مسواک با زاویه ۷۰ تا ۸۰ درجه نسبت به ریشه دندان گرفته می‌شود و به سمت خط لثه نشانه رفته و تحت فشار چند میلی متری قرار دارد. اکنون حرکت‌های تند و حرکات دایره‌ای کوچک دنبال می‌شود. چرخاندن برس در این روش بسیار مهم است.

دقت داشته باشید که فشار اعمال شده بر روی لثه نباید بیش از ۱۵۰ تا ۴۰۰ گرم باشد اگرچه فشار بهینه هنوز مورد بحث است. افرادی که از مسواک دستی استفاده می‌کنند معمولا بیش‌تر از کسانی که از مسواک برقی استفاده می‌کنند فشار بیش‌تری بر لثه های‌شان وارد می‌کنند در حالی که در مسواک برقی اغلب حسگر‌هایی برای هشدار دادن درباره فشار زیاد وجود دارد.

برای کودکان و افرادی که مهارت دستی کمتری دارند روش فونس برای مسواک زدن بهتر است. در این روش مسواک در زاویه ۹۰ درجه نگهداشته می‌شود و حرکات دایره‌ای روی دندان‌ها و از بین بردن خط لثه انجام می‌شود.

با این وجود، آن گونه که «هیرشفلد» می‌گوید: «تکنیک باس اصلاح شده یکی از بهترین تکنیک‌هایی است که دندان‌ها را به بهترین شکل ممکن تمیز می‌کند بدون این که به دندان‌ها و لثه‌ها آسیب وارد کند».

چه مدت زمانی برای مسواک زدن ضروری است؟

مسواک زدن به مدت حداقل دو دقیقه در هر بار و دو بار در روز از سوی انجمن دندانپزشکی آمریکا، انجمن دندانپزشکی هند، انجمن دندانپزشکی استرالیا توصیه شده است. مشکل اینجاست که اکثر ما در تخمین زدن مدت زمان دو دقیقه بد عمل می‌کنیم. طبق نتایج پژوهش‌های مختلف صورت گرفته میانگین مدت زمانی که ما در واقع مسواک می‌زنیم بسیار متفاوت است از ۳۳ ثانیه، ۴۵ ثانیه، ۴۶ ثانیه تا ۹۷ ثانیه.

طبق نتایج پژوهشی که در آلمان انجام شد تنها حدود ۲۵ درصد از مردم دندان‌های خود را به مدت کافی و با فشار و حرکت صحیح مسواک می‌زنند. خوشبختانه راه حل‌هایی برای این موضوع وجود دارند از جمله استفاده از اپلیکیشن گوشی تلفن همراه هوشمند، ساعت شنی مینیاتوری چسبیده به دیوار حمام و یا مسواک برقی که دارای تایمز داخلی برای زمان‌بندی مسواک زدن است.

ه طور کلی، هر چه زمان طولانی‌تری برای مسواک زدن صرف شود مقدار بیو فیلم برداشته شده بیش‌تر می‌شود، اما تصور می‌شود که حدود دو دقیقه تقریبا مدت زمان لازم برای پاکسازی تمام سطوح دندان‌ها و خط لثه است. برای افرادی که بیماری لثه یا سایر بیماری‌های دهان و دندان دارند ممکن است مدت بیش‌تری به طول بیانجامد تا اطمینان حاصل شود که بیو فیلم به طور کامل جابجا شده است.

هیرشفلد می‌گوید: «در واقع، زمان بهینه مسواک زدن به شدت به موقعیت فردی بستگی دارد. واقعا تعریف نشده است و نمی‌توان آن را تعریف کرد، زیرا وضعیت دندانی و دهانی هر فرد متفاوت است. آن چه مهم است این است که تمام دندان‌ها تمام سطوح هر دندان از جمله مناطقی که دسترسی به آن دشوار است تمیز شوند و این کار به راحتی می‌تواند مدت زمان زیادی به طول بیانجامد. احتمالا بیش از دو دقیقه».

هیرشفلد می‌گوید: «برای از بین بردن باکتری‌ها از دندان‌ها بیشتر لازم نیست و مسواک زدن بیش‌تر از دو بار در روز ممکن است مضر باش، زیرا مسواک زدن بیش از حد باعث ساییدگی دندان می‌شود».

پیش یا پس از غذا خوردن مسواک بزنیم؟

مسواک زدن پیش از صبحانه بهتر است یا پس از صبحانه؟ این موضوعی است که هنوز محل بحث قرار دارد.

هیرشفلد می‌گوید: «هیچ توصیه قوی خاصی وجود ندارد. با این وجود، بسیاری از دندانپزشکان مسواک زدن را پس از آن توصیه می‌کنند، زیرا نه تنها پلاک را پاک می‌کنند بلکه باقیمانده غذا را از صبحانه نیز پاک می‌کنند. با این وجود، یکی از اشکالات اصلی مسواک زدن پس از صبحانه این است که باید فاصله خوبی بین غذا خوردن و مسواک زدن ایجاد کنید. انجمن دندانپزشکی آمریکا ۶۰ دقیقه صبر کردن را توصیه می‌کند. دلیل آن این است که اسید‌های موجود در غذا و محصولات جانبی هضم کربوهیدرات‌ها توسط میکروب ها، دندان‌ها را به طور موقت آسیب‌پذیر می‌سازند».

هیرشفلد می‌گوید: «اسید‌ها به لایه مینای دندان حمله کرده و آن را برای مدت معینی نرم می‌کنند. این موضوع باعث از بین رفتن برخی از اجزای کلیدی مینای دندان از جمله کلسیم و فسفات می‌شود اگرچه این مواد طی چند ساعت با مواد معدنی موجود در بزاق جایگزین می‌شوند. بنابراین، این فرآیند خود ترمیم می‌شود. با این وجود، اگر منتظر نمانید تا این خود ترمیمی رخ دهد آن گاه سطح فرسوده شده بسیار مستعد تمیز شدن می‌شود».

پیش یا پس از غذا خوردن مسواک زدن بستگی به این دارد که شما چه چیزی می‌خورید. غذا‌ها و نوشیدنی‌های اسیدی مانند میوه، آب میوه و قهوه دلیلی برای مسواک زدن پیش از صبحانه هستند تا پس از صبحانه. مهم‌ترین مورد مسواک زدن شبانه است: مسواک همیشه باید آخرین کار پیش از خوابیدن باشد. بزاق شما مکانیسم محافظتی طبیعی شما است که مانع از رشد باکتری‌ها و پوسیدگی دندان می‌شود. جریان بزاق در طول شب کاهش می‌یابد به همین دلیل بسیار مهم است که تمام پلاک‌ها پیش از خواب پاک شوند.

دندان‌های خود را با چه چیزی تمیز کنید؟

«هیرشفلد» می‌گوید مسواک‌ها و خمیردندان‌هایی در بازار وجود دارند که به معنای واقعی کلمه دندان‌ها را پاک می‌کنند. خمیردندان‌های بسیار ساینده که اغلب به عنوان «سفید کننده» شناخته می‌شوند و برس‌های سخت مسواک در این مورد بدنام هستند به خصوص زمانی که با هم استفاده می‌شوند.

او می‌گوید: "این یک فرآیند بسیار کُند است که طی سال‌ها یا دهه‌ها رخ می‌دهد. با این وجود، با گذشت زمان، دندان‌ها ساییده می‌شوند و می‌توانند به دما یا موارد دیگر حساس شود. برس‌های با مو‌های متوسط برای بزرگسالان بهترین هستند و خمیردندان‌هایی که حاوی ذرات ساینده کوچک نیستند گزینه‌های بهتری محسوب می‌شوند. هیرشفلد می‌گوید سر مسواک کوچک‌تر که امکان مانور بیش‌تر در اطراف دندان‌ها را فراهم می‌سازد نیز ترجیح داده می‌شود و هم چنین بهتر است مطمئن شوید که یک برس فرسوده را پیش از آن که موهایش خیلی بد شکل شود تعویض کنید.

مسواک‌های سنتی یا چوب‌های جویدنی که به طور گسترده در سراسر آفریقا، خاورمیانه و جنوب آسیا استفاده می‌شوند نیز در از بین بردن پلاک و جلوگیری از پوسیدگی موثر هستند. با این وجود، در صورت‌عدم استفاده صحیح خطر ساییدگی لثه‌ها را افزایش می‌دهند. حتی موثرتر از گزینه‌های دستی، مسواک برقی است اگرچه گران‌تر نی باشد. پس از سال‌ها مطالعه که تفاوت معناداری میان مسواک ساده و برقی مشاهده نشد نتایج برخی از متا آنالیز‌ها سطوح متوسطی از شواهد را نشان دادند که مسواک‌های برقی در از بین بردن پلاک موثرتر هستند. «هیرشفلد» می‌گوید: «با این وجود، اگر از مسواک دستی استفاده کنید و از نظر روش مسواک زدن و فشار موارد را کاملا صحیح رعایت کنید به اندازه مسواک برقی نتیجه خوبی خواهید گرفت».

آیا باید از نخ دندان استفاده کرد؟

علیرغم اختلافات گاه به گاه در مورد کمبود تحقیقات در مورد نخ دندان بسیاری از سازمان‌های بهداشت دندان همچنان طرفداران سرسخت این عمل هستند. در بریتانیا تخمین زده می‌شود که نسبت بسیار کمی شاید از هر ۲۰ نفر یک نفر معمولا از نخ دندان استفاده می‌کنند. نتیجه یک پژوهش در سال ۲۰۱۹ میلادی نشان داد که یک سوم بزرگسالان بریتانیا هرگز از نخ دندان استفاده نکرده بودند.

مان صرف شده برای استفاده از نخ دندان باید بخشی از تمیز کردن دو دقیقه‌ای شما در نظر گرفته شود و نیازی به انجام آن بیش از یک بار در روز نیست. بررسی‌های تازه نشان می‌دهند که نخ دندان کشیدن به طور قابل توجهی بهتر از مسواک زدن به تنهایی در کاهش التهاب لثه (بیماری سطحی لثه که بعدا می‌تواند منجر به بیماری عمیق لثه یا پریودنتیت شود) است اگرچه شواهد مبنی بر تاثیر نخ دندان بر کاهش پلاک هم چنان ضعیف و بسیار غیر قابل اعتماد بوده‌اند.

چه نوع خمیردندانی بهتر است؟

«هیرشفلد» می‌گوید: «نیازی به خمیردندان‌های گران قیمت نیست. از فهرست طولانی مواد موجود در پشت یک بسته متوسط خمیردندان یک عنصر خاص وجود دارد که باید به آن توجه کرد:» محتوای فلوراید". این ماده قطعا عامل کلیدی است. برای محافظت از مینای دندان در برابر اسید‌ها باید دست کم ۱۳۵۰ قسمت در میلیون (ppm) برای بزرگسالان و ۱۰۰۰ ppm برای کودکان فلوریدا در خمیر دندان وجود داشته باشد. مینای دندان سخت‌ترین بافت بدن انسان و یکی از سخت‌ترین بافت‌های موجود در طبیعت است.

هیرشفلد می‌گوید: «تقریبا به سختی الماس». این ماده بیش‌تر از ماده معدنی به نام هیدروکسی آپاتیت (نوعی فسفات کلسیم) تشکیل شده است که در ساختار بلوری پیچیده‌ای قرار گرفته است که در اشکال و آرایش‌های مختلف در سراسر دندان برای افزایش سختی و دوام متفاوت است. با این وجود، علیرغم انعطاف‌پذیری آن در برابر نیروی مکانیکی مینا به راحتی در اسید حل می‌شود.

میکروب‌های موجود در بیو فیلم اسید لاکتیک را به عنوان یک محصول جانبی از هضم قند‌ها و کربوهیدرات‌هایی که می‌توانند بین دندان‌های ما حبس شوند آزاد می‌کنند. این اسید لاکتیک به تدریج کلسیم و فسفات را از مینای دندان خارج می‌کند که در نهایت شروع به خرد شدن و تشکیل حفره می‌کند.

ترکیباتی که به طور طبیعی در بزاق وجود دارند می‌توانند تا حدودی جایگزین مواد معدنی از دست رفته شوند. به طور خاص، اگر فلوراید وجود داشته باشد (همان طور که به طور طبیعی در خاک و آب در بسیاری از نقاط جهان وجود دارد) مینای دندان به صورت فلوراپاتیت تغییر می‌کند که نسبت به هیدروکسی آپاتیت در برابر اسید‌ها مقاوم‌تر است. هیرشفلد می‌گوید: «از آنجایی که فلوراید به خمیردندان وارد شده است شیوع پوسیدگی در همه جا‌هایی که از خمیردندان فلوراید دار استفاده می‌شود کاهش یافته است».

در مورد خمیردندان‌های زغالی باید با احتیاط برخورد کرد. زغال چوب که هزاران سال برای تمیز کردن دندان‌ها استفاده می‌شود به طور فزاینده‌ای در خمیردندان‌های تجاری رایج شده با این وجود، پژوهش‌های اندکی برای تایید تاثیر آن انجام شده است. شواهد کمی وجود دارند که نشان دهند زغال چوب باعث سفید شدن دندان‌ها می‌شود. در مقابل، خمیر دندان زغالی ممکن است خطر فرسایش دندان و سایر مشکلات را افزایش دهد.

ادعا‌های مربوط به خواص ضد باکتریایی، ضد قارچی و ضد ویروسی خمیردندان‌های زغالی را نمی‌توان اثبات کرد. نتایج یک بررسی نشان می‌دهد که دندانپزشکان باید به بیماران خود توصیه کنند که هنگام استفاده از زغال چوب و محصولات دندانپزشکی مبتنی بر زغال با ادعا‌های اثبات نشده در مورد اثربخشی و ایمنی محتاط باشند.

بسیاری از خمیردندان‌های زغالی حاوی فلوراید نیستند و بنابراین محافظت کمتری را ایجاد می‌کنند در نتیجه ممکن است خمیر دندان‌های زغالی بتوانند پلاک‌های مکانیکی را از بین ببرند، اما نمی‌توانند از پوسیدگی دندان پیشگیری کنند. پیشگیری از پوسیدگی مزیتی است که فلوراید موجود در خمیر دندان‌های معمولی برای ما به ارمغان می‌آورد.

برخی دیگر از افزودنی‌های محبوب در خمیر دندان ممکن است کمتر بحث برانگیز باشند. به گفته پژوهشگران یک متا آنالیز خمیردندان‌های حاوی جوش شیرین (کریستال‌های کوچک بیکربنات سدیم) بهتر از خمیردندان‌های فاقد آن پلاک را از بین می‌برند اگرچه آنان اشاره کردند که پژوهش‌های بیش‌تری در این مورد باید صورت گیرند. همان تجزیه و تحلیل نشان داد که خمیر دندان‌های دارای جوش شیرین ممکن است باعث کاهش اندکی در خونریزی ناشی از التهاب لثه شوند.

آیا باید از دهانشویه استفاده کرد؟

دهانشویه نسبت به مسواک زدن دندان در از بین بردن پلاک کمتر موثرتر است، اما زمانی که این دو با هم ترکیب شوند می‌توانند کمی بیش‌تر از مسواک زدن به تنهایی پلاک را از بین ببرند. این یک عنصر اضافی بسیار مفید است نه برای جایگزینی مسواک زدن بلکه به عنوان یک مکمل.

با این وجود، نتایج بررسی‌های تازه در مورد دهانشویه نشان می‌دهند که آن مواد می‌توانند برای درمان التهاب لثه مفید باشند. دهانشویه‌ها برای مفید بودن باید دست کم ۱۰۰ppm فلوراید داشته باشند و از نظر بالینی ثابت شده باشد که پلاک را کاهش می‌دهند. بهتر است از دهانشویه تنها در صورتی استفاده کنید که لثه‌های شما در حال خونریزی هستند نه به عنوان یک اقدام پیشگیرانه.