شاید چندان به نظر نرسد محیط صداوسیما برخلاف آنتن‌های شلوغ و گاهی پرحاشیه‌ای که دارد بسیار آرام و بی‌سر و صداست. محیطی بزرگ و پُر از ساختمان‌ که کارمندانش در سکوتی که انگار از پیش تعریف شده است، در رفت و آمدند. در این میان استودیوی شبکه یک در «تپه‌ صبا» که به نوعی در بالاترین نقطه صداسیما و جایی سرسبز و آرام قرار گرفته، این شب‌ها میزبان برنامه افطار «ماه و ماهی» است.

برای حضور در پشت صحنه یکی از قسمت‌های برنامه «ماه و ماهی»، حوالی ساعت ۷ عصر به «تپه صبا» می‌رسیم و وارد استودیو می‌شویم. برنامه باید حدود نیم ساعت دیگر روی آنتن برود و به همین خاطر اعضای گروه در حال آماده‌ شدن هستند. در این میان سیاوش عقدایی (مجری برنامه) نیز در حال گفت‌وگو با مهمان‌های این قسمت از «ماه و ماهی» است تا موضوع و محور اصلی برنامه را با آنها در میان بگذارد و صحبت‌هایشان را نیز بشنود.

مهمان‌های بخش اول «ماه و ماهی»، یک خلبان و دریادار هستند و قرار است در بخش دوم میزبان مهدی چمران باشند. در حالی که مهمان‌ها در سالن انتظار نشسته‌اند، عقدایی و حسین‌خانی (تهیه‌کننده) به استودیو می‌روند و با هم صحبت می‌کنند. چهار دقیقه به پخش مانده که نور صحنه روشن می‌شود، مجری آماده می‌ایستد و با شمارش نهایی، صدای تیتراژ ابتدایی برنامه با صدای بلند پخش می‌شود.

ساختار برنامه «ماه و ماهی» متکی بر قصه افراد نیست

از استودیو خارج می‌شوم و به دنبال افشین حسین‌خانی (تهیه‌کننده) به اتاق فرمان می‌روم تا با او گفت‌وگویی داشته باشم؛ حسین‌خانی که تهیه‌کنندگی برنامه‌های دیگری همچون «فرمول یک» را در کارنامه حرفه‌ای خود دارد و هم‌اکنون با برنامه «ماه و ماهی» اولین تجربه تهیه‌کنندگی ویژه‌برنامه افطار در تلویزیون را پشت سر می‌گذارد، از این تجربه و همکاری با گروه معارف شبکه یک سیما اعلام رضایت می‌کند.

حسین‌خانی درباره همپوشانی برنامه «ماه و ماهی» با برنامه‌های افطار سایر شبکه‌های تلویزیونی همانند «ماه عسل» در شبکه سه سیما، می‌گوید: هر یک از شبکه‌های تلویزیون اهداف و ساختار متفاوتی دارند و طبیعتاً برنامه‌های تولیدی آنها نیز با هم متفاوت است. ما در شبکه یک مخاطبان خاص خودمان را داریم که متناسب با سلیقه‌ آنها برنامه طراحی و تولید می‌کنیم. برنامه «ماه عسل» نیز متناسب با ساختار شبکه سه سیما طراحی شده است و توانسته در این سال‌ها مخاطبان خاص خودش را جذب کند. بر اساس همین رویکرد برنامه «ماه و ماهی» با ساختار و اهداف متفاوت و در قالب شبکه یک سیما طراحی شده است.

او درباره‌ی نحوه انتخاب سوژه‌های برنامه توضیح می‌دهد: طرح اصلی و ساختار کلی برنامه از سوی خودم عنوان شد، اما انتخاب سوژه‌های برنامه در اتاق فکری صورت می‌گیرد که من نیز عضو آن هستم. تلاش می‌کنیم هر کدام از سوژه‌ها بر اساس موضوعات روز انتخاب شوند تا هم به قول معروف داغ و هم برای مردم جذاب باشند. در این میان همچنین متناسب با مناسبت‌های تقویمی نیز برخی سوژه‌ها را تطبیق یا تغییر می‌دهیم. به طور کلی انتخاب سوژه‌ها به ‌گونه‌ای است که از فاکتورهای همه‌جانبه‌ برخودار باشند.

حسین‌خانی همچنین درباره برخی انتقادهای مطرح شده مبنی بر غم‌انگیز بودن برنامه‌های تلویزیون به ویژه در ماه رمضان، می‌گوید: این انتقاد را به طور کلی قبول ندارم و فکر می‌کنم به هر حال برنامه‌های رمضانی باید از حال و هوای معنوی و دلی برخوردار باشند. به هر حال اگر این انتقادها وارد بود، برنامه «ماه عسل» نمی‌توانست تا این اندازه در جذب مخاطب موفق باشد.

او درباره رعایت مرز میان غم‌انگیز و معنوی بودن برنامه‌های رمضانی، معتقد است که «در ماه رمضان برنامه‌هایی هم هستند که با حال و هوای جشن و شادی راهی آنتن تلویزیون می‌شوند، اما باز هم نیاز به برنامه‌هایی هست که حال و هوای معنوی داشته باشند. به هر صورت با وجود اینکه فکر می‌کنم این انتقادها به برنامه‌های رمضانی تلویزیون وارد نیست، ما سعی کردیم در برنامه «ماه و ماهی» رویکرد متفاوت‌تری را در نظر بگیریم. در کل نمی‌خواستیم آدم‌های قصه‌دار را به عنوان مهمان در برنامه دعوت کنیم و روایت‌گر قصه‌های آنها باشیم. بر همین اساس مهمانان برنامه را به گونه‌ای انتخاب می‌کنیم که جمع زیادی از مخاطبان بتوانند با آنها ارتباط برقرار کنند؛ به عنوان مثال وقتی که از افرادی دعوت می‌کنیم که دارای مشاغل خاص و مهم هستند، طبیعتاً افراد زیادی دوست دارند صحبت‌های آنها را بشنوند.

حسین‌خانی با بیان اینکه «ساختار برنامه ماه و ماهی متکی بر قصه افراد نیست»، درباره علت انتخاب این نوع ساختار جدی برای ویژه‌برنامه افطار تلویزیون، یادآور می‌شود که «دوست نداشتیم ساختار برنامه مشابه برنامه‌های دیگر رمضانی باشد.»

زمان کمی تا اذان مغرب باقی‌ مانده است و برنامه به دقایق پایانی خود نزدیک می‌شود. با خداحافظی سیاوش عقدایی صدای اذان در استودیو شنیده می‌شود و بسیاری از افراد پشت‌صحنه با عجله با همکارانشان خداحافظی و استودیو را ترک می‌کنند.

به مخاطب ارتباطی ندارد که این اولین اجرای من است

حالا فرصت خوبی فراهم می‌شود تا با سیاوش عقدایی گفت‌وگو کنم. عقدایی که پس از ۱۰ سال گویندگی و اجرا در رادیو، برای اولین بار اجرای یک برنامه تلویزیونی را بر عهده گرفته است، از تجربه اجرای زنده در تلویزیون و مسیری که در پیش دارد سخن می‌گوید.

عقدایی درباره نخستین تجربه اجرای خود در تلویزیون، می‌گوید: طبیعتاً هر کاری از ابتدا، آموختنی‌های زیادی با خود به همراه دارد. به ویژه آنکه جنس آن کار بسیار حساس باشد و حق هیچ‌گونه‌ خطایی نیز وجود نداشته باشد. چراکه قطعاً به مخاطب هیچ ارتباطی ندارد که مجری برای اولین بار است که این کار را انجام می‌دهد و او به هر حال انتظار یک برنامه باکیفیت را دارد. اما در میان یک تیم خوب همانند تیم تولید برنامه «ماه و ماهی» می‌تواند سختی‌های کار را تا اندازه‌ای آسان‌تر کند؛ تیم خوبی که حساب‌شده کار می‌کند، با برنامه‌ریزی کامل پیش می‌رود، به مجری مهلت تمرین می‌دهد و توصیه‌های لازم را مطرح می‌کند. همه این عوامل به همراه ده سال تجربه حضور در رادیو باعث شد تا برای حضور در برنامه «ماه و ماهی» استرسی نداشته باشم. اما تا آشنا شدن با دوربین‌ها و ساختار برنامه‌های تلویزیونی راه بسیار طولانی را در پیش دارم.

او ادامه می‌دهد: اجرای یک برنامه تلویزیونی موضوعی بود که از مدت‌ها پیش به آن فکر می‌کردم، اما دلم نمی‌خواست که با هر برنامه‌ای این موضوع را تجربه کنم. پیشنهاد آقای حسین‌خانی با توجه به سابقه‌ای که در تلویزیون دارد بسیار سخاوتمندانه بود و از طرفی دیگر اینکه شروع کارم با برنامه‌ای رمضانی باشد را به فال نیک گرفتم و تصمیم گرفتم تا در این برنامه حضور داشته باشم.

عقدایی با بیان اینکه «اجرای یک برنامه تلویزیونی چالش‌های زیادی دارد»، یادآور می‌شود: تمام این چالش‌ها در نوع خودشان شیرین هستند و باعث می‌شود که مجری برنامه در طول کار موضوعات زیادی یاد بگیرد. حالا دیگر فرقی نمی‌کند که این فرد همانند من مجری تازه‌کار یا اینکه سال‌ها سابقه کار داشته باشد. در این میان برنامه‌های رمضانی ویژگی‌های خاص خودشان را دارند که باعث می‌شود این چالش‌ها برای مجری متفاوت یا حتی گاهی بیشتر شود. مجری برنامه‌های رمضانی باید بتواند شأن لحظات باقی مانده تا افطار و سحر را حفظ کند، با دل مردم سخن بگوید، با آنها ارتباط برقرار کند، درباره موضوعات اخلاقی خوب و ساده صحبت کند و شعار ندهد، چراکه مردم به خوبی درک می‌کنند چه کسی در موضع تحریک احساسات آنها ایستاده است. این‌ها موضوعاتی نیست که یک شبه کشف شده باشند، بلکه میراث افراد باتجربه است. فکر می‌کنم خوب خواندن، گوش کردن و مشورت کردن بتواند در مواجهه با این چالش‌ها به ما کمک کند. در کل فکر می‌کنم هنوز نتوانسته‌ام به خوبی با این چالش‌ها مواجه شوم.

او در ادامه با اشاره به ساختار برنامه «ماه و ماهی» اظهار می‌کند: اگر فرصت کافی وجود داشت این برنامه با ساختار بسیار متفاوت‌تری تهیه و تولید می‌شد. اما به دلیل زمان کمی که وجود داشت طرح‌هایی که در نظر گرفته بودیم اجرایی نشدند. برنامه «ماه و ماهی» در مدت زمان بسیار کمی طراحی شد و کارهای پیش تولید را پشت سر گذاشت و به همین خاطر فقط ایده‌هایی را به اجرا درآوردیم که از آنها مطمئن بودیم. در این میان طرح‌هایی که جدیدتر بودند و نیاز به آزمون و خطا داشتند را کنار گذاشتیم تا مخاطب آسیبی نبیند، چراکه تاکید می‌کنم به مخاطب ارتباطی ندارد که این برنامه فرصت کمی برای تولید داشت یا اینکه مجری برنامه اولین اجرای خود را دارد. به طور کلی می‌توان گفت برنامه «ماه و ماهی» ساختار متفاوتی نسبت به سایر برنامه‌های رمضانی دارد و به شخصه هر جایی که فرصت فرار از کلیشه‌ها وجود داشته باشد از آن استقبال می‌کنم.

عقدایی درباره انتقادهایی که مبنی بر غم‌انگیز بودن برنامه‌های تلویزیونی به ویژه در ماه رمضان مطرح می‌شود، می‌گوید: به عنوان کسی که مدت کمی است در مدیوم تلویزیون حضور دارم نمی‌توانم درباره این انتقادها صحبت کنم. اما به عنوان یک مخاطب می‌توانم بگویم همان‌گونه که بسیاری از رسانه‌های دیداری، شنیداری و نوشتاری درگیر کلیشه‌ها هستند، این موضوع در تلویزیون نیز دیده می‌شود. در کل کلیشه شدن موضوعی است که تمام رسانه‌ها در دنیا آن را تجربه کرده‌اند و شاید به همین خاطر است که به انتخاب مخاطبان برنامه‌های برتر هر رسانه‌ای معرفی می‌شوند. بنابراین کلیشه‌ای شدن برنامه‌های یک رسانه اصلاً موضوع عجیبی نیست. اما باید این موضوع را نیز در نظر داشت که این روزها مردم انتخاب‌های بیشماری برای پُر کردن وقتشان دارند و به همین خاطر باید برنامه‌هایی تولید کرد که نه تنها برای آنها جذاب و سرگرم‌کننده باشد، بلکه به دانسته‌های آنها نیز بیفزاید.

این مجری درباره ارتباط با مهمانان «ماه و ماهی»، پیش از آنکه برنامه روی آنتن برود، توضیح می‌دهد: ساختار به این شکل است که به هیچ وجه سوال‌هایمان را با مهمان‌ها چک نمی‌کنیم و فقط پیش از برنامه موضوع اصلی را با آنها در میان می‌گذاریم. این موضوع از واکنش‌های چهره‌ای و آنی مهمانان در طول برنامه کاملا مشخص است. یکی از دلایلی که پیش از آغاز برنامه با مهمان‌ها صحبت می‌کنم، این است که شاید با خودشان قصه‌ای آورده باشند که ما از آن بی‌خبر هستیم و ممکن است ندانسته روی آنتن فضای بیان قصه را از آنها بگیریم. اما وقتی پیش از برنامه بدانیم که مهمان می‌خواهد بر فرض مثال در دو دقیقه‌ قصه‌ای را روایت کند و ما حتی اگر مجبور باشیم آیتمی را حذف کنیم، این فرصت را در اختیار او قرار خواهیم داد. دلیل دیگر دغدغه‌ها است؛ وقتی مهمان ما با لباس کار خود در برنامه حضور پیدا می‌کند یا نماینده قشر خاصی است، عده زیادی از او انتظار دارند که درباره دغدغه آنها سخنانی را مطرح کند؛ البته ساختار و طراحی برخی از برنامه‌ها به طور کلی به این گونه است که اصلا مجری نباید پیش از برنامه با مهمانان ارتباط برقرار کند؛ بنابراین به نظرم اگر از سر کبر و خودستایی نباشد، ایرادی ندارد. من به شخصه دوست دارم از مهمانان استقبال، آنها را در اتاق گریم همراهی کنم و با آنها گپ بزنم. احساس می‌کنم با این روش آنها در استودیو راحت‌تر هستند.

او می‌گوید: وقتی با احترام از مهمانان برنامه استقبال می‌کنیم، آنها نیز احساس می‌کنند که شأنشان در برنامه حفظ شده است. برخی به من انتقاد می‌کنند که چرا وقتی با مهمانان برنامه روی آنتن گفت‌وگو می‌کنم اندکی خمیده می‌نشینم. حتی برخی اینگونه تحلیل کرده‌اند که چون سال‌ها از میکروفن رادیو سختن گفته‌ام، ناخودگاه اینگونه می‌نشینم؛ اما واقعیت این است که وقتی در مقابل مهمانان برنامه که هر کدام شخصیت‌های بسیار ارشمندی هستند، می‌نشینم، ناخودآگاه نمی‌توانم خیلی راست بنشینم؛ به ویژه اینکه طراحی دکور ما به گونه‌ای است که صندلی مجری بلندتر از صندلی مهمانان طراحی شده است.

عقدایی درباره آینده کاری خود به عنوانه مجری برنامه‌های تلویزیونی اظهار می‌کند: اجرا را حتما ادامه می‌دهم. در این سال‌ها موقعیت‌های زیادی برای شغل‌های دیگر داشتم، ولی هرگز هیچ‌کدام را به این اندازه دوست نداشتم و برای همین هم تمام انرژی‌ام را برای این کار می‌گذارم. سعی می‌کنم همیشه پیش از برنامه مطالعه داشته باشم و با دست پُر در استودیو حاضر شوم. فکر می‌کنم با این کار هم به خودم و هم به مخاطبان برنامه احترام می‌گذارم.

او همچنین درباره حاشیه‌های حضور مجریان تازه‌کار در تلویزیون، توضیح می‌دهد: کار اجرا را با دلگرمی خیلی از مجری‌ها همانند فرزاد فرزین و پیمان طالبی شروع کردم و اصلا اینگونه نیست که وقتی کسی وارد حوزه اجرا می‌شود، مجری‌های قدیمی در مقابل او جبهه بگیرند.

عقدایی درباره شرایط سخت اجرای برنامه‌ زنده در تلویزیون با توجه به خط قرمزهایی که وجود دارد، می‌گوید: هر رسانه‌ای خط قرمزهای خاص خودش را دارد که فکر می‌کنم پس از ۱۰ سال کار کردن در رادیو با آنها آشنایی دارم؛ البته معتقدم که هر چیزی را می‌توان در صداوسیما عنوان کرد، ولی اینکه چطور به آن موضوع پرداخته می‌شود بسیار حائز اهمیت است. در سازمان‌های رسانه‌ای خط قرمز نگفتن یک مطلب نیست، بلکه ترس از بد گفتن آن است. به شخصه در بسیاری از موارد سازمان صداوسیما را منعطف دیدم، ولی در عین حال مجری یک رسانه‌ی تصویری بودن ایجاب می‌کند که خیلی موضوعات را رعایت کنی.

مجری برنامه «ماه و ماهی» در پایان سخنانش یادآور می‌شود: نمی‌دانم این کار ادامه پیدا خواهد کرد یا نه، چراکه قطعا مرجع ادامه پیدا کردن آن نظر مردم است. اما تجربه حضور در این پروژه برایم بسیار شیرین بود. ما وقتی این کار را شروع کردیم تصمیم گرفتیم به مسائل از نگاه دیگری نگاه کنیم و حتما در ساختار برنامه به انتقال دانستنی‌ها به مخاطبان توجه کنیم. برخی به ما انتقاد کردند که چه نیازی است که ویژه‌برنامه افطار مطالب دانستنی داشته باشد؟ من از مردم خواهش می‌کنم از رسانه برنامه‌هایی بخواهند که باعث می‌شود به دانش آنها افزوده شود. ما باید انتظار برنامه‌های پُرمغز از صداوسیما داشته باشیم و صرفا به برنامه‌های سرگرمی اکتفا نکنیم. اگر ما سطح توقع‌مان را از برنامه‌ها بالا ببیریم حتما سطح برنامه بهتر خواهد شد.