آخر هفته‌ گذشته سازمان میراث فرهنگی لیست‌های پر و پیمانی از میراث فرهنگی ثبت ملی شده ملموس و ناملموس را منتشر کرد. لیست هایی که با دقت در تاریخ و تطبیق آن با گفته‌های مسئولان این سازمان، چند بنای دوباره ثبت ملی شده در آنها یافت شد. به نظر می‌رسد روند ثبت ملی کردن میراث فرهنگی به جای نقش حفاظتی تبدیل به عدد و آمار برای پر کردن کارنامه کاری مسئولان شده است.

به گزارش میزان، ثبت ملی میراث ملموس و ناملموس فرهنگی قرار است عاملی برای حفظ و نگهداری و همچنین پاسداشت و معرفی باشد. اما در سال های اخیر با راه افتادن موجی از ثبت های ملی به ویژه در فهرست میراث ناملموس، مفهوم و فلسفه ثبت ملی تحت الشعاع قرار گرفته به طوری که مدتی است پرونده های ثبت ملی در حوزه میراث ناملموس به جای اینکه محلی برای پژوهش و مستندسازی بسیاری از آیین ها، روایت ها، قصه ها، افسانه ها و... در گوشه و کنار این سرزمین کهن باشد به منوی رستوران ها شبیه شده است. ثبت ملی خوردنی ها و غذاها با پسوند نام شهر، چنان رقابتی را بین اداره کل میراث فرهنگی استان ها به راه انداخته که هر چند وقت لیست پر و پیمانی از ثبت خوراکی ها منتشر می شود. این پرونده ها که احتمالاً فاقد ساده ترین مراحل پژوهشی هستند تبدیل به آماری برای رقابت استان ها شده اند.

پرونده های ثبت ملی کجا می روند؟

در میان این موج ثبت ملی کردن اما برخی از آیین ها، بازی ها و سنت های گمنام و کمتر شناخته شده نیز ثبت ملی شده اند. پرونده هایی که حتی خواندن نامش برای اهالی دیگر نقاط کشور سخت است. هر چند که این اتفاق مثبتی در حوزه حفظ میراث فرهنگی در اقصی نقاط کشور است اما برخی از پرونده هایی که ثبت ملی می شوند به رغم مهم بودن فاقد یک خط اطلاعات در فضای عمومی هستند. بسیاری از بازی ها و آیین ها به قدری فراموش شده اند که با جستجوهای معمولی هیچ اطلاعاتی از آنها یافت نمی شود. با این حال پرونده های ثبت ملی آنها نیز در دسترس عموم قرار نمی گیرند.

فرهاد نظری مدیر کل دفتر ثبت آثار سازمان میراث فرهنگی بیش از دو سال پیش وعده راه اندازی پایگاه اینترنتی عمومی برای دسترسی به پرونده های ثبتی را داده بود، وعده ای که هنوز عملی نشده و موج ثبت ملی ادامه دارد.

ثبت ملی هایی که نادیده گرفته می شوند

تنها بیش از 31 هزار بنا و محوطه تاریخی و باستانی در فهرست آثار ملی ثبت شده اند که از بسیاری از آنها نه تنها اطلاعاتی وجود ندارد که پرونده آنها نیز در دسترس نیست. از سوی دیگر سیاست نمایشی ثبت ملی آثار تاریخی در مواردی مانند کاخ توران، خانه عامری های تهران و سپس نادیده گرفتن شدن و تخریب این بناها نشان از بی اهمیت شدن ثبت ملی دارد. ثبت ملی که باید همچون سندی بالادستی حافظ میراث کشور باشد تبدیل به آمار، عدد و جایگزین فعالیت های حفاظتی شده و حتی روند و دقت این ثبت ملی ها با چالش روبه رو است.

ثبت ملی مجدد بنای ثبت ملی شده!

بی اطلاعی مسئولان از ثبت ملی بودن بناها و اقدام به ثبت مجدد آن هر چند اتفاق تازه ای در سازمان میراث فرهنگی کشور نیست اما اعلام ثبت ملی شدن بناها و بعد ثبت کردن آنها ماه ها و حتی سال ها بعد اتفاقی است که فلسفه ثبت ملی را تحت الشعاع قرار داده است. مشخص نیست در صورت تخریب و تعدی به این بناها در این حد فاصل اعلام تا عمل بر چه اساسی امکان پیگیری قانونی وجود دارد. در تازه ترین آمار ابلاغ شده ثبت ملی ها در روزهای آخر دولت یازدهم توسط زهرا احمدی پور، رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری حداقل از ثبت ملی سه بنای تاریخی در خرداد ماه امسال یاد شده که ثبت ملی یکی از آنها دو سال پیش و دو تا دیگر هشت ماه قبل اعلام شده بود!

ثبت ملی تبدیل به طنز می‌شود

اقدامات نمایشی و تبلیغاتی مدیران با ثبت ملی از قبیل ثبت افراد، آهنگ ها و اتفاقات مهم برای عمومی از یک سو ثبت ملی شدن را تبدیل به سوژه ای طنز کرده و از سوی دیگر دقیق نبودن اظهار به ثبت ملی کردن بناها و ثبت نشدن یا دوباره ثبت شدن آنها خطری برای میراث فرهنگی و فلسفه ثبت ملی است.