شیون‌ها و دست‌هایی که روی می‌خراشند، شیوه عزاداری است که تصاویری از آن بعد از زلزله غرب کشور بارها منتشر شد. این شیوه از عزاداری پیشینه‌ای تاریخی دارد که همچنان در برخی مناطق ایران از جمله کرمانشاه انجام می‌شود.

هوشنگ جاوید پژوهشگر در گفتگو با ایسنا درباره مراسم سوگواری زنان در مناطق زلزله زده غرب کشور بیان کرد: این نوع سوگواری در مناطق غرب کشور دیرینه باستانی دارد و پیکرک‌هایی در کاوش‌های باستان‌شناسی از تپه مارلیک گیلان به دست آمده که مربوط به هزاره اول قبل از میلاد است و درباره این مراسم اطلاعاتی به ما می‌دهند.

او با بیان اینکه این نوع مراسم سوگواری به جز کرمانشاه در مناطق زاگرس نشین هم اجرا می‌شود، گفت: اقوام بختیاری‌، لر، لک و کرد نیز این مراسم را همچنان انجام می‌دهند. همچنین درباره چگونگی به وجود آمدن این نوع سوگواری تحقیقاتی به صورت دانشجویی انجام شده است. پیش از انقلاب نیز از نظر مردم شناسی در این باره پژوهش‌هایی انجام شده اما بعد از انقلاب به اندازه کافی به این موضوع پرداخته نشده است.

نویسنده کتاب «آشنایی با موسیقی نواحی ایران» درباره این مراسم سوگواری توضیح داد: به این گونه سوگواری «وای» گفته می‌شود. این آیین از دوره ساسانی شکل جدی به خود گرفته است که در حال حاضر هم در برخی مناطق انجام می‌شود اما نوع شیون کردن آن تفاوت پیدا کرده و متن با باورهای اسلامی عجین شده است اما نوع حرکات و نغمه‌گی‌ها به نوعی کهن بودن و بدوی بودن خودش را نشان می‌دهد.

جاوید با بیان اینکه این مراسم به چند شکل برگزار می‌شود، اضافه کرد: زمانی که زن‌ها این کار را انجام می‌دهند، دست‌هایشان را می‌چرخانند که حکایت از پیچان بودن مرگ در زندگی بشر است. روی خراشیدن نیز در «شاهنامه» و در داستان مرگ سیاوش و سهراب آمده است. این حرکت همچنان دراقوام زاگرس نشین انجام می‌شود. این حرکت نشان دهنده بدبختی و به معنای سیاه روزی است.

این پژوهشگر بیان کرد: مردان نیز این مرثیه سرایی را انجام می‌دادند. زال نیز این کار را برای کشته شدن رستم و زواره انجام می‌دهد. از همان زمان هم رسم گلاب، مشک و عنبر به خاک پاشیدن یا گلباران کردن مزار از سمت مردم ایران شکل می‌گیرد.

جاوید با بیان اینکه در حال حاضر نقش این مراسم در پاره‌ای از مناطق ایران کم شده است، گفت: حتی در سمنان نیز شاهد این مراسم هستیم. وجود پیکره مرد و زن سوگوار در موزه ملی نشان دهنده قدمت این مراسم در ایران است. در پیکره زن سوگوار که در تپه مارلیک گیلان به دست آمده با زنی روبه رو هستیم که با ناخن روی صورتش را می‌خراشد. تاریخ این پیکره به حدود سه هزار و500 سال پیش بر می‌گردد.

او افزود: عده‌ای از زنان خاص در گذشته نیز این آیین را برگزار می‌کردند. برای مثال در بخشی از کرمانشاه به این آئین «لاواندن» یعنی به گریه یا شور انداختن زنان می‌گویند. لاواندن گونه‌ای از لالایی‌های مرثیه‌وار است که برای جوانان کشته شده می‌خواندند. به زنانی که این کار را انجام می‌دادند، «بِلوان» می‌گفتند. مهمترین زنی که حدود 40 سال گذشته در کرمانشاه این کار را انجام می‌داد به «کوکی بلوان» معروف بود. این زن مادر شاعر معروف کرمانشاهی به نام «منوچهر آذرنیا» بود.

این پژوهشگر بیان کرد: حتی مادران شهدا نیز این آیین را در دوران جنگ بر سر مزار فرزندان خود انجام می‌دادند. زنان لُر و کُرد به صورت بداهه سر خاک شعر می‌گویند. آنها «سوگینه»‌هایی برای فرزندانشان می‌خواندند که باور کردنی نیست. سال‌ها پیش که در تحقیقاتم به این زنان برخوردم درخواست کردم بودجه‌ای برای آن فراهم کنند تا شعرهایی را که این مادران بر مزار فرزندان شهید خود می‌خوانند، ثبت و ضبط کنیم زیرا بخشی از فرهنگ جنگ است اما این درخواست انجام نشد و با فوت بسیاری از این مادران، این فرهنگ نیز از بین رفت.