قلعه شاهدژ با تداوم استقراري از اواخر دوره ساساني تا پايان حيات آن در دوره محمدشاه سلجوقي و بر‌اساس منابع تاريخ و نتايج کاوش‌ باستان شناسي محل نگهداري خزاين سلجوقي‌ها بوده، کما اينکه پس از سقوط قلعه توسط محمد شاه سلجوقي منابع تاريخي سکوت کرده بودند.

فريبا سعيدي انارکي سرپرست هيئت باستان شناسي با بيان اين مطلب اظهار داشت: قلعه شاهدژ در کوهستان جنوب غرب اصفهان موسوم به پارک صفه ساخته شده است. اين کوهستان مشرف به شهر بوده و قلعه در بلندترين نقطه کوه و با فاصله کمي از قله ساخته شده است.

به گفته وي عرصه اين قلعه حدود 45 هکتار است. بناهاي اين مجموعه متنوع و شامل ارگ مرکزي، سربازخانه‌ها، تأسيسات جانبي وابسته به ارگ مرکزي مانند حمام، کارگاه‌هاي آهنگري و چرم سازي انبار و آشپزخانه و محل پخت و پز است. ساير بناها آب انبارها، آبگير و بند، انبارهاي منفرد، برج‌هاي ديده باني و ديوار بزرگ دفاعي است که به طور پراکنده در محدوده قلعه طراحي و ساخته شده اند.

سعيدي انارکي افزود: اين قلعه داراي ساختاري لايه لايه است که يادآور طراحي شهري شهرهاي پيش از اسلام و دوران اسلامي است که شامل ارگ مرکزي شارستان و ربض مي‌شود. همچنين چندين لايه دفاعي بسيار فشرده از ارگ مرکزي محافظت مي‌کند که از بيروني ترين لايه به درون به ترتيب شامل ديوار بزرگ دفاعي، برج‌هاي ديده باني و دو لايه برج و بارو مي‌شود.

وي با اشاره به اينکه کاوش‌ها در فضاي وابسته به ارگ مرکزي و خواناسازي ديواره شمالي مشرف بر شهر اصفهان و بر لبه پرتگاه انجام گرفته گفت: علاوه بر طراحي فضايي هوشمندانه آن و تفکيک فضاها بر اساس کاربري داراي تزئينات وابسته به معماري شامل گچبري با تزئيين هاي گياهي و هندسي، نقاشي‌هاي ديواري با طرح‌هاي هندسي و گياهي است.

اين باستان شناس اظهار داشت: در منابع تاريخي مانند «راحه الصدور» راوندي و «تاريخ جهانگشا»ي جويني از منابع دوره سلجوقي از اين قلعه و تاريخ و حوادث پر فراز و نشيب آن سخن رفته است.

به گفته وي راوندي تاريخ ساخت اين قلعه را به ملکشاه سلجوقي نسبت مي‌دهد هر چند نظر به شواهد باستان شناسي به احتمال زياد تاريخ ساخت آن به دوره ساساني باز مي‌گردد.

سعيدي انارکي تصريح کرد: پس از محاصره و سقوط قلعه توسط محمد شاه سلجوقي منابع تاريخي در مورد آن سکوت کرده اند و در يافته‌هاي باستان شناسي نشاني از تداوم حيات در آن ديده نمي‌شود.

وي گفت: در فصل دوم کاوش، مطالعه بر روي دو بخش موسوم به جايگاه اشراف واقع در جنوب ارگ مرکزي و ديواره شمالي قلعه موسوم به نظاره گاه انجام گرفت که اين بخش به طور کامل از زير خاک بيرون آورده شد.

به گفته سعيدي انارکي طراحي فضايي و معماري آن شامل اتاق‌هاي جانبي منتهي اليه شرقي، ديوار اتاق‌هاي ارگ مرکزي، برج‌هاي ديده باني و ورودي غربي ارگ مرکزي مشخص شد.

وي افزود: يافته‌هاي باستان شناسي اين فصل از کاوش‌ها بسيار محدود و شامل قطعات سفال لعابدار سبز، فيروزه اي، بادمجاني و لعاب پاشيده و سفال بدون لعاب عموماً قطعات ظروف بزرگ مانند خمره و لاوک و نيز ظروف کاربردي است.

به گزارش پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري، مجوز کاوش در قلعه شاهدژ توسط رئيس پژوهشگاه ميراث فرهنگي و گردشگري صادر شده است.