نصف جهان: همانگونه که انتظار مي‌رفت، «VAR» يا همان «سيستم کمک داور ويدئويي»، به يکي از موضوعات داغ و مهم در رقابت‌هاي جام‌جهاني 2018 روسيه تبديل شده است. همانطور که مي‌دانيد، تکنولوژي کمک داور ويدئويي در مدت زماني تقريباً کوتاه، راه بسيار طولاني را طي کرده و به جايگاه کنوني رسيده. در واقع حدود دو سال پيش بود که براي اولين بار ايده نو و البته عجيب «جياني اينفانتينو» (رئيس فيفا) در ليگ حرفه‌اي آمريکا مورد استفاده قرار گرفت و در حالي که بسياري به انتظار شکست اين پروژه نشسته بودند، رئيس فيفا مصرانه بر ايده خود پافشاري کرد و حالا کار به جايي رسيده که اين سيستم بعد از حضور در ليگ‌هاي MLS، سريA، بوندسليگا و جام ليبرتادورس، به صورت رسمي در جام‌جهاني 2018 روسيه نيز مورد استفاده قرار گرفته و از فصل آينده به ليگ برتر انگليس و لاليگا اسپانيا نيز وارد خواهد شد.

«VAR» پاي به مسابقات مهم جام‌جهاني گذاشت تا قسمتي از شک‌وشبهات نسبت به خود را برطرف کند و کمکي باشد به داوران در قضاوتي بهتر و اکنون حرکت داورها به کنار زمين و بازبيني صحنه‌هاي حساس، به يکي از تِم‌ها تکراري و شايد نمادهاي روسيه 2018 تبديل شده است. اما سئوال اصلي اينجاست که آيا واقعاً اين سيستم به بهبود قضاوت‌ها و رفت شک‌وشبهات کمک کرده است؟

عده‌اي بر اين نظر هستند که وجود تکنولوژي کمک داور ويدئويي باعث مي‌شود حقي از تيمي ضايع نشود و اينگونه عدالت در همه بازي‌ها برقرار خواهد شد. چرا که فوتبال ورزشي‌ است که برد و باخت در آن تبعات زيادي به همراه دارد و به همين دليل استفاده از چشم‌هايي محافظ که دقيق‌تر از داوران حاضر در زمين، بتوانند تمامي اتفاقات را رصد کنند، الزامي به نظر مي‌رسد. اين دقيقاً همان نظري ا‌ست که جياني اينفانتينو، رئيس فدراسيون جهاني فوتبال (فيفا) هم به شدت به آن اعتقاد دارد.

با اين حال، اين سيستم سئوالات زيادي را در ذهن فوتبالدوستان ايجاد کرده است، سئوالاتي از قبيل اينکه: «اين سيستم کي و چگونه مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟»، «آيا بازيکنان مي‌توانند از داور براي بازبيني صحنه درخواست کنند؟ اگر پاسخ منفي ا‌ست پس چه تضميني براي تحقق عدالت وجود دارد؟» و اينکه «آيا مي‌توان به تصميم صحيح داور بعد از بازبيني صحنه، اطمينان کرد؟»

همانطور که مي‌دانيد مسئولان فيفا اعلام کردند که در روسيه 2018 در مواردي همچون پنالتي، گل و اخراج بازيکن، «سيستم کمک داور ويدئويي» به ياري داورها خواهد آمد. حال بازي ايران و پرتغال را در ذهن مرور کنيم؛ صحنه زدن آرنج «کريستيانو رونالدو» به صورت مرتضي پورعلي‌گنجي. داورهاي VAR معتقد به خطاي شديد و اخراج رونالدو بودند و به همين دليل، داور را به کنار زمين فرا خواندند. با اين حال «انريکه کاسرس» بعد از بازبيني تصاوير، تنها به دادن يک کارت زرد بسنده کرد. در واقع داور مسابقه به رأي هيئت داوري VAR اعتقادي نداشت و رونالدو را از زمين مسابقه اخراج نکرد. اين در حالي‌ست که «کارلوس کي‌روش»، سرمربي پرتغالي ايران به شدت نسبت به اين تصميم معترض بود و اعتقاد داشت رونالدو مورد لطف داور قرار گرفته و کسي که با آرنج به صورت بازيکني ضربه مي‌زند، بايد با کارت قرمز جريمه شود، مي‌خواهد آن بازيکن مسي و رونالدو باشد يا شخص ديگري.

اين بازي صحنه‌هاي حساس ديگري نيز داشت از جمله اعلام ضربه پنالتي به سود پرتغال و سپس ايران! در دقايق پاياني بازي، ضربه سر مهاجم ايران به دست بازيکن پرتغال برخورد کرد، صحنه‌اي که از چشم داور دور ماند اما باز هم هيئت داوري، داور وسط را براي بازبيني صحنه به کنار زمان فرا خواند و اين بار رأي به سود ايران صادر شد؛ اعلام پنالتي و گل کريم انصاري‌فرد.

«آلن شيرر» ستاره سابق تيم ملي انگليس درباره قضاوت بازي ايران و پرتغال گفت: «من فکر مي‌کردم يکي از نقاط مثبت VAR، حذف تمارض و فيلم بازي کردن بازيکنان در جريان مسابقه باشد. در اين بازي ماجرا کاملاً برعکس بود، "په‌په" و "کوارشما" هر دو بازيکناني بودند که اقدام به تمارض و گول زدن داور کردند و اين واقعاً تأسف‌آور است. در مورد ضربه پنالتي به سود ايران بايد بگويم بازي به سيرک و مسخره‌بازي تبديل شد! داور شانس آورد که ايران گل دوم را نزد. اگر داور بعد از بازبيني به اين نتيجه رسيده که هند عمدي بوده، بايد او را يک ديوانه خطاب کرد. نحوه استفاده از VAR، اکنون فوتبال را به يک مسخره‌بازي بزرگ تبديل کرده است.»

صحنه مشابه پنالتي ايران-پرتغال دقيقاً در بازي نيجريه و آرژانتين نيز رخ داد و اين بار «جونيت چاکير»، بر خلاف کاسرس، اعتقادي به خطاي هند نداشت و از اين رو حتي بعد از بازبيني صحنه از اعلام ضربه پنالتي امتناع کرد. سئوال مهم اينجاست که اگر قرار به اعلام تصميم سليقه‌اي و متفاوت در دو صحنه مشابه است، پس نقش VAR در اين ميان چيست و اين سيستم جنجالي چگونه به برقراري عدالت کمک خواهد کرد؟

در بازي مصر و عربستان نيز، داور مسابقه با وجود استفاده از VAR، در کمال تعجب تصميم اشتباه خود در اعلام ضربه پنالتي را تغيير نداد تا شبهات نسبت به اين کارايي استفاده از اين سيستم به شدت زياد شود.

البته فراموش نکنيد که در همين جام بيست‌ويکم، VAR بارها داورها را از تصميم اشتباه و متضرر شدن تيم‌ها نجات داده. براي تمام ناراضيان و شاکيان اين سيستم، پنالتي گرفته شده براي فرانسه در برابر استراليا (اولين استفاده رسمي از VAR در روسيه 2018)، مثالي شفاف از عملکرد صحيح سيستم بود؛ يک اشتباه مشخص از سوي داور توسط VAR تشخيص داده شد، داور پيام را دريافت کرد و پس از بازبيني صحنه، تصميم خود را تغيير داد. بازي برزيل و کاستاريکا و صحنه اعلام پنالتي روي «نيمار» نيز يکي ديگر از اين موارد است؛ بازبيني صحنه به خوبي نشان داد که ستاره برزيلي تمارض کرده و به همين دليل داور از تصميم خود مبني بر اعلام پنالتي منصرف شد. در پايان فراموش نکنيد که VAR هنوز به تکامل و پختگي لازم نرسيده و وجود اشکالات در اجراي آن همانند هر سيستم نوپاي ديگري، کاملاً طبيعي است. آنچه ضروري به نظر مي‌رسد، آموزش داورها از سوي فيفا براي استفاده صحيح‌تر از اين سيستم و هماهنگي آنها در اتخاذ تصميمات يکسان بعد از بازبيني تصاوير است.