کد خبر: ۱۵۸۶۴۶
تاریخ انتشار: ۲۸ دی ۱۳۹۸ - ۱۱:۱۹

چین و ایران با توافق جامع شراکت راهبردی 25 ساله در ابعاد سیاسی- اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی و دفاعی در سال 2016 متعاقب سفر شی جینپینگ به ایران امضاء کردند. اما با گذشت تقریبا سه سال از این توافق شاهد اقدامات عملی در خوری در این راستا نیستیم. این یادداشت بر اساس پاسخ به این سوال است که چرا این توافق شراکت راهبردی جنبه های عملیاتی ضعیفی دارد و در عرصه اجرا خیلی کند پیش می رود. در ذیل به 11 مشکل مهم در سرعت همکاری ایران و چین با سیاست ابتکار کمربند و راه اشاره می شود.

1 - مشکل تامین بودجه مسیر ابتکار کمربند و راه از سوی ایران

تا به حال در سازمان برنامه و بودجه هیچ ردیف بودجه ای برای این ابتکار اختصاص داده نشده است. این مشکل می تواند ناشی از مصرف عمده منابع ارزی ایران برای واردات کالاهای اساسی به کشور باشد که با توجه به چالش تحریم منابع ناشی از فروش نفت هم بسیار کم شده است و امکان در نظر گرفتن بودجه برای بخش عمرانی را ضعیف کرده است.

2-فقدان برنامه عملیاتی برای تحقق راه ابریشم نوین در ایران

 

تا کنون یک اکشن پلان یا برنامه اقدام برای این ابتکار از سوی وزارت خانه­های راه و شهرسازی و نهادهای ذی­ربط وزارت خارجه و وزارت اقتصاد به چینی ها ارائه نشده است.

 

3-  چالش­های انجام بیزینس شرکت­های چینی در ایران:

 

الف- مشکل پیجیدگی های بروکراتیک دست و پاگیر؛  چینی ها در ۶ مستندی که رادیو و تلویزیون چین ساخته است یک جا از ایران نام می‌برند و در آنجا صرفا از چالشهای تعدد مذاکرات و طولانی شدن روند مذاکرات شرکت های چینی و تبدیل آنها به قرارداد سخن می گویند. از دیدگاه آنها صد دور مذاکره در قراردادی که منجر به کنسرسیوم مشترکی بین سی ان سی پی چین و شرکت ملی نفت ایران و توتال فرانسه نشانه خوبی در بیزینس نیست. این مسئله شرکت های چینی را ترغیب به حضور در سایر کشورهای منطقه غرب آسیا می کند که دستیابی به توافق را خیلی دوردست نمی پندارند و عملا هم این طور بوده است. مثلا شرکت های چینی در کویت، بحرین و امارات برای رسیدن به قرارداد بیش از یک هفته وقت صرف نمی کنند. ریسک‌های مالی پولی این شرکت ها آنها را از ادامه کار را با ایران باز می دارد.

 

ب- فقدان توجه لازم به کار با شرکت های کوچک و متوسط چینی در ایران: از آنجا که کار با شرکت های بزرگ چینی به دلیل شرایط تحریم به صرفه نیست باید روی شرکت‌های کوچک و متوسط چینی حساب باز کرد و موانع کار آنها در ایران را تا جایی که به امنیت کشور ضربه وارد نکند باز کرد. شرکت های بزرگ چینی از قبیل سی ان سی پی، هواوی، و زی تی ای به دلیل حجم بالای تجارت با کشورهای تحریم کننده ایران مانند ایران ترجیح نمی دهند با ایران تحت شرایط تحریم کار کنند. بنابراین باید با شرکت های کوچک و متوسط چین کار کرد.

 

پ- از چالش‌هایی که چینی ها مطرح می کنند احساس ناامنی برای سرمایه گذاری در ایراناست. بانک مرکزی چین ایران را در راس کشورهای پرریسک قرار داده است.

 

4-  مسئله فقدان زبان ارتباطی مشترک با چین:

 

بین دو کشور ایران و چین علاقه برای ارتباط وجود دارد اما نحوه شکل دهی به روابط مشترک بسیار مهم است که هنوز در این مرحله مشکل وجود دارد. هنوز دستگاه وزارت خارجه ایران زبان ارتباطی با چینی ها را بلد نیست: به عنوان مثال آنها از تنگه هرمز برای ما سخن می گویند ما در مورد سابقه تمدنی هفت هزار ساله و پنج هزار ساله ایران و چین برای آنها سخن می گوییم. آنها از مسائل روی زمین و چالش های عینی که در روند مسائل تجاری و سرمایه گذاری و مالی با آن مواجهند با ما مذاکره می‌کنند ما با آنها از مسائل دیگری سخن می گوییم. در شش مستند ۵۵ دقیقه ای که چین ساخته است و زبان این مستند 6 اپیزودی هم انگلیسی است و بسیاری از نهادهای داخلی و خارجی و بین المللی هم در ساخت آن دخالت داشته اند بسیاری از کشورهای مسیر جاده ابریشم به طور مبسوط مورد توجه قرار گرفته اند اما درباره ایران تنها در حد یک دقیقه آن هم بیشتر چالش های فعالیت سرمایه گذاری در ایران را بر می شمارند.

 

5- ناتوانی نهادهای دولتی در پی گیری سیاست متنوع سازی تجارت خارجی:

 

یک سوم کل تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران با کشور چین انجام می شود. اقتصاد تک محصولی ایران باعث می شود که رابطه استراتژیک یک طرفه با چین به وجود بیاید و هر وقت این کشور نخواهد می تواند این رابطه را قطع کند. عدم تنوع سازی در تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران و تک محصولی بودن آن به علاوه حجم بالای تجارت خارجی با چین باعث چالش های جدی خواهد شد.

 

6- مسئله بازگشت پول نفت در شرایط تحریم:

 

ایران در خارج از کشور پول بسیار زیادی دارد اما به دلیل تحریم نمی تواند این پول را وارد کشور کند. به عنوان مثال ایران روزانه ۲۸۰ میلیارد و نزدیک به ۲۷۰ میلیون تومان به چین می فروشند و پول آن به دلیل تحریم به ایران باز نمی گردد و در بانک های چین دپو می­شود.

 

7-  پیگیری استراتژی امنیتی متنوع انرژی از سوی چین:

 

با توجه به محدود بودن تولید نفت و گاز داخلی، چین در طول 20 سال گذشته مجبور به افزایش وابستگی به منابع انرژی خارجی شده است. با این حال، به دلیل نیاز به کاهش خطر اقتصادی و ژئوپلیتیک، چین یک استراتژی امنیتی انرژی را اتخاذ کرده است که اولویت بندی تنوع منابع است. بدین معنا که نیاز انرژی خود را از کشورهای مختلف خلیج فارس تامین می کند و همزمان به دنبال منابع انرژی تجدیدپذیر هم هست. این مسئله می تواند در بلند مدت وابستگی چین به انرژی ایران را کاهش دهد.

 

8-سیاست خارجی چندجانبه گرایی چین و رعایت اصل عدم مداخله

 

الف- از آنجا که چین با کشورهای منطقه توافقات شراکت راهبردی همچون ایران امضاء کرده است اساسا روابط خود با کشورهای غرب آسیا را بر اساس اصل بی طرفی استوار ساخته است و سعی دارد این اصل را در مسائل منطقه ای غرب آسیا رعایت کند. دعوت از همه طرف ها به گفتگو نشانه بارز آن است.

 

ب- اتکای عمیق و وابستگی عمیق چین به انرژی خاورمیانه (52 درصد کل خرید نفت خام چین از خاورمیانه است) و نیاز عمیق و مداوم چین به ثبات در خاورمیانه دلیلی دیگر بر تاکید چین بر اصل بی طرفی در مناقشات خاورمیانه است.

 

9-مسئله فقدان اجماع در مراکز متعدد تصمیم گیری سیاست خارجی در ایران:

 

چینی ها در مذاکرات خود با ایران این نکته را مطرح می کنند که طرف شان در پیگیری سیاست ها و به عنوان تصمیمات در نهایت چه نهاد یا نهادهایی است. مثلا کشتی‌های ترال چینی با قرارداد رسمی مشغول صید در خلیج فارس هستند و بعد از آن که این کشتی ها توقیف می شود با رایزنی سفارت خانه چین در ایران و وزارت خارجه ایران این کشتی ها از توقیف خارج می شوند. این مسئله به چینی ها این نکته را مخابره می کند که در ایران نهاد غایی که بتوانند مسائلشان را از آن طریق حل کنند مبهم و نامعلوم است و بنابراین دچار تردید می شوند.

 

10- گمانه های نخبگان فکری دانشگاهی ایران درباره این طرح با عنوان طرح مارشال چینی:

 

 برخی نخبگان فکری در سراسر دنیا و نیز در ایران ابتکار کمربند و راه چین را نه یک ابتکار بلکه یک استراتژی با اهداف ژئوپلیتیک بر می شمارند. البته این نخبگان فکری برای مدعای خود مستندات قابل توجهی ذکر نمی کنند و صرفا آن را با مشابه های این ابتکار همچون طرح مارشال مقایسه می کنند. در صورتی که آمریکایی ها طبق طرح مارشال در قبال کمک به اروپا در مقابله با کمونیسم شوروی وقت به احداث پایگاه نظامی مبادرت می جستند.  در حالی که چین در اعلام ابتکار کمربند و راه و پیوستن به آن تا به حال چنین پیش شرطی نگذاشته است. حتی اگر مارشال بودن این ابتکار را بپذیریم این مسئله تنها برای کشورهای ضعیف قابل طرح است و در مورد ایران نمی تواند صادق باشد. به دلیل اینکه چین به نفت ایران نیاز دارد و ایران می تواند به جای پول نفت کنند وام ها و سرمایه گذاری های احتمالی این کشور در ایران  را تسویه کند.

 

11- برساخته اشتباه محافل نخبگی و سیاسی تقویت بندر چابهار از طریق هند علیه جاده ابریشم چین:

 

برخی نخبگان فکری و سیاسی در ایران باز کردن پای هند در بندر چابهار را راهی برای موازنه بخشی با جاده ابریشم چین در نظر می گیرند. این برساخته به نظر می رسد غلط باشد چراکه می تواند ظرفیت های جاده ابریشم چین را از ما بگیرد و می تواند در راستای تقویت جاده ابریشم رقیب چین یعنی آمریکا باشد. هر چند در سند جاده ابریشم از چابهار نامی برده نشده است اما چینی ها در ابتدای امر توسعه این بندر را به ضرر جاده ابریشم خود نمی بینند و به نفع ایران هم نیست که چابهار با هند با دستور کار اتحاد استراتژیک باشد بلکه همان صرفاً اقتصادی و تجاری باقی بماند بهتر است. این ساده سازی است که پروژه چابهار را علیه جاده ابریشم مطرح کنیم. وارد شدن به مسئله دو قطبی پاکستان و هند می‌تواند منافع ملی ایران را تحت پوشش قرار دهد و بهتر است که وزارت خارجه ایران از این دو قطبی بپرهیزد. با توجه به اینکه پاکستان با چین در کریدور سیپک راه ابریشم به شدت همکاری می کند و بندر گوادر پاکستان نیز در 140 کیلومتری سواحل مکران ایران است.

نتیجه گیری

به نظر می رسد ایران در نگاه چین یک کشور پرپتانسیل اما بسیار پر ریسک باشد. پرپتانسیل بودن ایران برای چین از نظر موقعیت ژئوپلیتیک، منابع انسانی، بازار بکر و منابع معدنی و انرژی آن است. ضمن اینکه ایران و چین در مسئله حقوق بشر و دموکراسی دیدگاه های مشترکی با هم در مقابله با غرب نیز دارند که همگی پتانسیل­های قوی و اهرم­های قوی برای حضور چین در ایران است. اما ایران برای چین به دلیل بالا بودن ریسک سرمایه گذاری که بیشتر ناشی از بروکراسی ناکارامد است، یک کشور پرریسک هم هست. بنابراین به نظر می رسد با چابک سازی سازمانی و بروکراتیک بتوان تعللات چین را کم کرد و بر سرعت تحقق توافقنامه جامع شراکت راهبردی بین ایران و چین افزود.

برچسب ها: ایران ، بازار ، دموکراسی ، چین ،
ارسال نظر
نام:
ایمیل:
* نظر:
شماره پیامک:۳۰۰۰۷۶۴۲ شماره تلگرام:۰۹۱۳۲۰۰۸۶۴۰
پربیننده ترین
ویدئو
آخرین اخبار
پرطرفدارها