نصف جهان: ماجرای بخت‌آزمایی، جوایز چند میلیونی و یا پول دادن برای شرکت در مسابقه‌ تلویزیونی تا مدت‌ها بحثِ روز بسیاری از رسانه‌ها بود. این روزها هم بحث سایت‌های شرط بندی به اوج خودش رسیده، مسائلی که یک شبه بوجود نیامدند و یک شبه هم از بین نمی‌روند.

واقعیت آن است که بخت‌آزمایی هر بار در شکل و شمایلی تازه، چهره‌ای جدید از خود را نشان می‌دهد و با جذب سرمایه‌های کوچک و بزرگ در پایان یک روند، ضرر و زیان‌های مالی عظیمی برجای می‌گذارد. در دورانِ گذشته (پهلوی) تحت عنوان بلیت بخت‌آزمایی، اجرا شد و این رویه به شکل نظام‌مندی گسترش یافت؛ این گسترش "بخت‌آزمایی" با مخالفت مراجع تقلید آن زمان روبرو شد و مراجع عظام تقلید این اتفاق را مصداق قمار دانستند.

در همان زمان در کشور، برنامه‌های قرعه‌کشی در بانک‌ها، شرکت‌های فروشنده کالا و مانند آن نیز برگزار می‌شدند و برخی از علما با این نوع از قرعه‌کشی نیز مخالف بوده و آن را نوعی قمار تلقی می‌کردند، زیرا در این گونه اقدامات نیز نفس قمار و آزمودن بخت، یعنی صرف مبلغی برای شرکت در فرایندی تصادفی برای بدست آوردن مبالغی بیشتر، صورت می‌پذیرد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، هرگونه شرط‌بندی و قماری حرام اعلام شد و در پی آن قمارخانه‌ها تعطیل شدند. با این حال پس از 1370 به بعد، بخت آزمایی در پوشش‌های جدید، به کار خود ادامه داد. از یک سو بانک‌ها، به صورت گسترده و ماهانه اقدام به قرعه‌کشی و اهدای جوایز می‌کردند و از سوی دیگر بسیاری از کسب و کارها، از کارخانه‌های تولید مواد خوراکی گرفته تا شرکت‌ها فروشنده لوازم خانگی، اقدام به قرعه‌کشی و اهدای جوایز مختلف کرده و شکلی از آزمودن بخت را به کار می‌گرفتند.

اگرچه در طی سال‌های گذشته و با تغییر شرایط اقتصادی کشور، از میزان چنین قرعه‌کشی‌هایی کاسته شده و شرکت‌های بازرگانی اغلب ترجیح می‌دهند از روش ارائه تخفیف به جای روش قرعه‌کشی و اهدای جایزه، برای جلب مشتری و فروش بیشتر استفاده کنند، با این حال به نظر می‌رسد بساط قرعه‌کشی و بخت‌آزمایی از فضای اقتصادی و اجتماعی کشور، همچنان وجود دارد. 

صداوسیما و حکایت ستاره مربع‌ها

در طی سال‌های گذشته، مسابقات متنوع صداوسیما و اهدای جوایز به شیوه‌های مختلف در این مسابقات، پرسش‌های فراوانی را درباره ارتباط میان بخت‌آزمایی و برنامه‌های تلویزیونی ایجاد کرده است. سال‌ها است که مسابقات تلویزیونی به شیوه‌های مختلف و قابل انتقاد، به اهدای جوایز مشغولند. در اغلب برنامه‌هایی مثل "برنده‌باش" که صدای انتقاد بسیاری از منتقدین و حتی مراجع‌عظام تقلید را به همراه داشت، شرکت‌کننده بعد از پرداخت هزینه و بازی در اپلیکیشنی که قبلاً اعلام می‌شود، وارد مسابقه اصلی می‌شوند و آن‌جا با پاسخ به سؤالات نسبتاً آسانی، صاحب جوایز چند میلیونی می‌شوند.

یا در برنامه‌هایی از افراد خواسته می‌شود تا پس از پاسخ به چند سؤال به نسبت آسان، جایزه خود را به صورت تصادفی از میان جوایز موجود انتخاب کنند و اتفاقاً همین بخش انتخاب جایزه به صورت تصادفی توسط مخاطب است که به عنوان بخش اصلی مسابقات تلویزیونی برجسته می‌شوند. این مسابقات زمانی شکل واقعی یک بخت‌آزمایی و شرط‌بندی را پیدا می‌کنند که بدانیم  شهروندان برای شرکت در برخی از این مسابقات باید مبالغی را پرداختند کنند با این امید که پس از شرکت در مسابقه، مبالغ بیشتری را برنده خواهند شد.

این اتفاق با روبیکیوی زنده که رامبد جوان در "خندوانه" اجرا می‌کرد و یا بعضاً حتی پای این تردیدها و شائبه‌ها به شبکه آی‌فیلم و مسابقه "نما به نما" هم باز شد. مسابقه‌ای که جوایزش را آنلاین پرداخت می‌کند و به نوعی اولین برنامه زنده این شبکه تلویزیونی به شمار می‌رود. این مسابقه به گونه‌ای است که از شرکت‌کنندگان، درباره نام، جزئیات و عوامل سازنده فیلم ‌و سریال‌های ایرانی، ایران‌شناسی و اطلاعات عمومی سؤال می‌شود.

اما در مسیرِ اتفاقات غیراصولی و غیرمنطقی تجاری در تلویزیون یا همان اعمال قدرت برخی از اسپانسرها، واکنش‌های بسیار متعددی را به همراه داشت. از مهمترین آن می‌توان به فرمایش رهبر معظم انقلاب درباره ثروت‌های بادآورده، نظر مراجع و دستور صریح رئیس سازمان صداوسیما به بازنگری در برنامه‌های اسپانسری تلویزیون اشاره کرد.

در این میان چند مسابقه از تلویزیون کنار رفتند و ماجرای ستاره مربع‌ها هم به پایان راه خود رسید. اگرچه حضور اسپانسرها و اپلیکیشن‌ها به گونه‌ای دیگر در تلویزیون دنبال می‌شود. پیش از این درباره این شبهه‌ها با مجید محمودی تهیه‌کننده این مسابقه تلویزیونی صحبت کرده بودیم و درباره شبهات موجود گفته بود: مسابقه "نما به نما" شبکه آی‌فیلم هیچ شبهه‌ای ندارد؛ شبهه آن زمانی اتفاق می‌افتد که یک پول هنگفتی از مردم گرفته و با همان پول به شرکت‌کننده، جوایز هنگفتی داده شود.

به دنبال شائبه بخت‌آزمایی بودنِ برخی از مسابقات و رقابت‌های تلویونی، "نما به نما" هم مدتی آنتن را ترک کرد. به تعبیر تهیه‌کننده‌اش، در اواخر سال گذشته دو مسابقه تلویزیونی کنار گذاشته شدند که شبهه بخت‌آزمایی داشتند. البته فرآیند بررسی مسابقه‌های اسپانسرمحور شاملِ حال ما هم شد و "نما به نما" از اول فروردین تا هفتم اردیبهشت از کنداکتور کنار رفت تا مدیران شبکه بررسی کنند. از آنجائیکه مسابقه ما آن فرآیند ثبت‌نام در اپلیکیشن و آن هزینه‌های هنگفت برای شرکت را نداشت بیست و دوم تیرماه با همان ساختار قبلی به آنتن بازگشت.

حالا شبهه جدیدی که از این مسابقه تلویزیونی دست به دست می‌شود صدایی است که می‌گوید اگر می‌خواهید وارد مسابقه شوید مبلغ 5 هزار تومان برای یک دست را از طریق درگاه بانکی پرداخت کنید. خیلی زود بسیاری از کانال‌های مجازی نسبت به این رفتارِ مسابقه "نما به نما" اعتراض کردند و انتقادات کماکان ادامه دارد. بسیاری از کلیدواژه بخت‌آزمایی و قمار برای این اتفاق استفاده کردند.

مسابقه‌ای که هر روز به صورت زنده، شرکت‌کنندگان در برنامه شرکت می‌کنند و به روایتِ این تحلیل‌ها، یک میلیون تومان به سه نفر هر روز هدیه تعلق می‌گیرد. بسیاری به دنبال سرنوشت باقیمانده این پول‌های هنگفت بابت شرکتِ مردم از طریق سامانه اعلام شده برنامه و عده‌ای هم به شبهه بخت‌آزمایی بودنِ "نما به نما"  انتقاد دارند. در ابتدا به سراغ تهیه‌کننده مسابقه رفتیم اما موفق نشدیم تا با او درباره این شبهات صحبت کنیم و نهایتاً ناصر حجاز‌ی‌فر مشاور مدیر شبکه آی‌فیلم به سؤالاتی در این باره پاسخ داد.

سؤالات این بود:

- ماجرای این مسابقه تلفنی قبل از حضور در مسابقه اصلی نما به نما چیست؟ که هزینه هر دست مسابقه یا چند دست مسابقه را می‌پردازند و بعد وارد مسابقه می شوند؛ این پول‌هایی که شرکت‌کنندگان می‌پردازند به کجا می‌رود و سرنوشت‌شان چه می‌شود؟

- در واقع مخاطب با پولی که خودش بابت هر دست مسابقه تلفنی قبل از مسابقه اصلی پرداخت می‌کند به او هدیه داده می‌شود؛  عددِ هدیه‌هایی که به کل شرکت کنندگان مسابقه اصلی به یک میلیون هم نمی‌رسد؟

- سرنوشت باقیمانده پول‌های جمع شده به کجا می‌رسد؟

روایت‌های ناصر حجازی‌فر از انتقادات به "نما به نما"

ناصر حجازی‌فر مشاور مدیر شبکه آی‌فیلم درباره شبهات وارده به مسابقه "نما به نما" گفت: بگذارید ابتدا مسابقه‌ها و سامانه‌های قصه‌گو، لطیفه‌گو و گویاهایی که برای مردم از طریق بستر تلفن ثابت یا همراه هزینه دارد، توضیحی بدهم. این شرکت‌ها از ارشاد و مخابرات مجوز گرفته‌اند و در این مسیر خدمات گویایی به مخاطبین علاقه‌مند ارائه می‌دهند که هزینه دارد. مردم به این شماره تماس می‌گیرند و از لطیفه، قصه‌های کودکانه و خدمات دیگرش بهره می‌برند. البته مُدلی از مسابقه دارند که در آن هم مخاطبینی شرکت می‌کنند.

وی با اشاره به اینکه ما توصیه‌کردیم این نرخ‌گذاری‌ها و هزینه‌های هر دقیقه تماس را پایین‌تر بیاورند، تصریح کرد: ما به عنوان تلویزیون در نرخ‌گذاری‌ها و قیمت‌گذاری‌ها دخالتی نداریم مثل صاحب آگهی که در تلویزیون تبلیغ می‌کند اما صداوسیما نمی‌تواند به او بگوید فلان کالای خود را به این مبلغ به فروش بگذارید. همین "7024" خط تلفن یا سرشماره‌ای است که شرکت‌کنندگان مسابقه "نما به نما"، با آن تماس می‌گیرند، اسپانسر مسابقه است.

مشاور مدیر شبکه آی‌فیلم تأکید کرد: شبهاتی در گذشته به این نوع مسابقات وارد شده، بحث کودک بود که حق و اجازه معامله ندارد. پیش از این کودکان به این سامانه‌ها زنگ می‌زدند و پدر خانواده در جریان نبود و مخابرات این تدبیر را کرد این مسابقات را دو مرحله‌ای کند. الان بزرگتر خانواده با خط موبایل و شماره کارت و رمز (پس‌ورد) این امتیازات را خریداری کند. تا این اتفاق نیفتد و اعتبار و حساب بوجود نیاید این امتیاز خریداری نمی‌شود. ارزش‌افزوده تلفن شبهاتی داشت که با این تدبیر حل شد.

حجازی‌فر با اشاره به کلیدواژه قمار و شبهه‌ای که به "نما به نما" وارد کردند، گفت: متأسفانه از کلیدواژه "قمار" برای مسابقه "نما به نما" استفاده کردند که واقعاً لفظ پسندیده‌ای نیست. قمار تعریف خودش را دارد، زمانی اتفاق می‌افتد که فردی پولی را پرداخت می‌کند و از همان محل، جوایز او تأمین می‌شود. در حالیکه اولاً این سامانه اسپانسر ما است و ثانیاً این پول‌هایی که هزینه می‌شود با ماه‌ها اختلاف از طریق مخابرات بعد از کسر 40 درصدبه عنوان درآمد مخابرات، به حسابِ آن شرکت واریز می‌شود. بنابراین از محل هزینه‌های شرکت‌کنندگان، جوایز شرکت‌کنندگان تأمین نمی‌شود.

وی در خصوص دریافت پول با اطلاعِ شرکت‌کننده، افزود: این سامانه به صورت اختیاری از شرکت‌کنندگان، پول دریافت می‌کند. یعنی همان صوتی که می‌فرمایید پخش شده به اطلاعِ شرکت‌کننده می‌رساند، باید برای هر دست فلان قیمت بپردازند این اطلاع به شرکت‌کننده است. بازی او در یک دست و یا چند دست به عهده خودش است.از طرفی گفته‌اند فقط یک میلیون جوایز به شرکت‌کنندگان در برنامه داده می‌شود، در صورتیکه همین شرکت و سامانه اسپانسر "نما به نما" برای حقِ پخش مسابقه و هزینه‌های تولید، هزینه‌هایی پرداخت می‌کند.

به تعبیر تهیه‌کننده "نما به نما" یکی از شبهاتی که شاید برای مخاطب تلویزیونی اتفاق بیفتد و قبلاً هم ایراداتی وجود داشته نحوه اهدای جوایز است. به همین‌خاطر ما پیش از مسابقه، شماره کارت شرکت‌کننده را دریافت می‌کنیم و در جریان مسابقه و اعلام نتیجه به صورت آنلاین، مبلغ هدیه شرکت‌کننده مسابقه "نما به نما" به حسابِ او واریز و بر روی آنتن از شرکت‌کننده تأییدیه هم گرفته می‌شود. 

مشکل از کدام سیاستگذاری است؟

این توضیحات بخشی از این پشت پرده را مشخص می‌کند و بخشی هم به اداره بازرگانی صداوسیما که کمتر پاسخگوی رسانه‌ها و منتقدین است، برمی‌گردد. چون به تعبیر حجازی‌فر، این سامانه اسپانسر مسابقه است و تلویزیون این سرشماره را تبلیغ می‌کند و به نوعی اداره بازرگانی در جریانِ این قراردادها و اسپانسرهای تلویزیونی است و آن‌ها باید بگویند که سیاستگذاری برای استفاده از این اسپانسرها و تبلیغ این سرشماره‌های به اصطلاح خدمات ارزش افزوده در بستر تلفن‌های ثابت و همراه در دستور کار دارند؟ آیا نوعِ مدیریت بر اسپانسرها صحیح نیست و یا مشکل از سیاست‌های مخابرات بر خدمات ارزش‌افزوده است؟

پیش از این محمودی تهیه‌کننده این برنامه توضیح داده بود:  "ما یک اسپانسر 7024 "شرکت سروش مهر" داریم که مخاطب علاقه‌مند حضور در مسابقه "نما به نما" با آن شماره تماس می‌گیرد و یک مبلغ 10 هزارتومانی یا از طریق تلفن همراه خود می‌پردازد و یا بر روی قبض تلفن ثابت او می‌آید.

وقتی شرکت‌کننده ما مبلغ 10 هزار تومان را پرداخت کرد در ماه روزی دوبار به صورت رایگان(60 تماس رایگان) می‌تواند تماس بگیرد و مسابقه تلفنی «نما به نما» حاضر شود. مسابقه‌ای که 7 مرحله‌ای است و در هر مرحله چهار سوال از شرکت‌کننده پرسیده می‌شود. ممکن است یک نفر خودش اشتیاق داشته باشد روزی سه بار در این مسابقه شرکت کند به اختیار خودش مبالغ بیشتری می‌پردازد. البته جوایز دیگری هم به شرکت‌کنندگان اهداء می‌شود؛ از قرعه‌کشی 4 تا 350 هزار تومانی تا هر جمعه 10 میلیون و آخر هر فصل 30 میلیون تومان."

در فصل جدید "نما به نما" هر قسمت از مسابقه 3 نفر به‌طور هم‌زمان و برخط در مسابقه شرکت می‌کنند. شرکت‌کنندگان در مسابقه، به سؤال‌ها و بازی‌های از 10 تا 60 امتیازی پاسخ می‌دهند. در واقع سه میز مجازی تعبیه شده و هر میز دارای یک نفر است. اسم‌های روی آن‌ها نوشته و خودشان را معرفی می‌کنند. بخش عمده سؤالات و بازی‌های این مسابقه با موضوع فیلم و سریال از حدس نام آن‌ها با حروف به‌هم‌ریخته، تا حدس‌زدن نام سریال از موسیقی تیتراژ آن یا برشی از آن اثر انتخاب شده‌اند. اگر کنداکتور 18 تا 20 دقیقه‌ای بدهند مسابقه تا سه مرحله ادامه پیدا می‌کند و زمانِ پخش زنده به 28 دقیقه‌ برسد مسابقه چهار مرحله‌ای خواهد بود.

جوایز فصل جدید این‌ برنامه نیز به این صورت است که نفر سوم 100 هزار تومان و نفر دوم 150 هزار تومان جایزه نقدی دریافت می‌کنند. اما پیش روی نفر اول مسابقه صندوق‌هایی حاوی جوایز از 250 هزار تومان تا دومیلیون تومان قرار داده می‌شود که می‌تواند یکی از آن‌ها را انتخاب کند.