نصف جهان: با شنيدن واژه گردشگري به ياد تفريح و لذت مي‌افتيم اما پژمان نوروزي، نويسنده و فعال حوزه علم و گردشگري در پنجمين نشست «اصفهان‌گرد» توضيح داد گردشگري چطور مي‌تواند جنبه‌هاي گوناگوني از جمله گردشگري علمي داشته باشد.

دست‌اندرکاران اداره گردشگري سازمان فرهنگي اجتماعي ورزشي شهرداري اصفهان، دارالبطيخ(مقبره خواجه نظام‌الملک) را براي برگزاري پنجمين نشست «اصفهان‌گرد» انتخاب کرده بودند و قرار بود پژمان نوروزي، نويسنده و فعال حوزه علم و گردشگري به شرکت‌کنندگان در اين برنامه بگويد چگونه در اصفهان گردشگري علمي کنند.

تشريح خدمات خواجه نظام‌الملک

نشست پنجم با توضيحات علي‌اکبر کجباف اصفهان‌شناس و استاد دانشگاه درباره خدمات خواجه نظام‌الملک طوسي وزير برجسته عصر سلجوقي آغاز شد. او خواجه نظام‌الملک را اتابک، دانشمند، سياست‌مدار و يکي از شخصيت‌هاي اهل قلم ايران دانست که ايجاد مدارس نظاميه يکي از اقدامات اوست. ويژگي مهم اين مدارس به‌عنوان الگوي تأسيس دانشگاه‌هاي امروزي، ساختار آموزشي و اداري آنها بوده که شامل داشتن حجره اختصاصي، مقرري ماهيانه و امکانات اسکان و رفاهي بوده است.

به گفته کجباف، خواجه نظام‌الملک موفق به ايجاد ثبات اقتصادي در سايه ثبات سياسي در کشور مي‌شود و امنيت راه‌ها رونق فعاليت‌هاي اقتصادي را به ارمغان مي‌آورد. در واقع سلجوقيان دولت‌هاي نيمه‌مستقل و محلي را به دولتي متمرکز به پايتختي اصفهان تبديل کردند.

گردشگري علمي دقيقاً چيست؟

سپس نوبت به پژمان نوروزي نويسنده و فعال حوزه علم و گردشگري که او را با اجرا در برنامه‌هاي «مردم ايران سلام» و «آسمان شب» مي‌شناسيم، رسيد تا درباره گردشگري علمي بگويد. او با بيان اينکه در سفر به اصفهان هر بار شگفت‌زده مي‌شود، درباره مفهوم گردشگري علمي گفت: گردشگري برخلاف تصور ما از کلمه گردش، فرآيندي تعريف‌شده، برنامه‌ريزي‌شده و علمي است. هر نوع فعاليتي که به علم مرتبط باشد و براي انجام آن مجبور به سفر باشيم مانند مهاجرت‌هاي تحصيلي ميان شهرها و کشورها گردشگري علمي است، اما بخش زيادي از گردشگري علمي مربوط به هر نوع سفري مي‌شود که دستمايه آن علم باشد؛ مانند سفر براي رصد پديده‌هاي نجومي.

او کاوش‌هاي علمي، اکوتوريسم با ابعاد علمي، کاوش‌هاي فرهنگي، رويدادهاي ورزشي جستجوگرايانه، توريسم علمي تمام و کمال، سفرهاي آموزشي و تجربه‌محور با ابعاد علمي، سفرهاي علمي فرهنگي، کاوش‌هاي علمي و آموزشي و فعاليت‌هاي داوطلبانه محيط زيستي را انواع گوناگون گردشگري علمي دانست که نقطه اوج آنها، توريسم علمي تمام و کمال است.

نوروزي علم را فعاليتي اجتماعي دانست که خارج از اجتماع معنا ندارد، بنابراين فرهنگ در آن نقش بازي مي‌کند و اگر اکتشاف و ماجراجويي را از علم بگيريم روح آن را سلب کرده‌ايم. بنابراين در طراحي تور علمي و شرکت در آن بايد جايگاه اکتشاف و ماجراجويي را مشخص کنيم.

اين نويسنده افزود: براي طراحي برنامه گردشگري علمي بخش فرهنگ را مدام پررنگ‌تر مي‌کنم تا نقش اجتماعي علم را بيشتر به مخاطبانم نشان دهم.

او با بيان اينکه در ايران و حتي در جهان گردشگري علمي را به پايين‌ترين طبقه يعني بازديد از مراکز علمي يا آثار مرتبط با علم تقليل مي‌دهند، ادامه داد: شهر اصفهان و هر شهر ديگري هدف خوبي براي گردشگري علمي است، چون علم در بطن زندگي، اجتماع و فرهنگ وجود دارد و هيچ مکاني نيست که به درد گردشگري علمي نخورد، البته اصفهان در اين زمينه مورد توجه‌تر است چون اين شهر در برش درخشاني از تاريخ ايستاده و پايتخت حکومتي قوي و در زمان خود پيش‌رو بوده است. تجربه پايتخت بودن موجب تراکم بالايي از حضور مشاهير در طول تاريخ در اصفهان شده که مي‌تواند بهانه گردشگري علمي باشد.

ايرادهاي تورهاي علمي

به گفته نوروزي، طبيعت و اکوسيستم متنوع استان اصفهان و همچنين وجود صنايع بزرگ و مادر ديگر ظرفيت‌هاي اصفهان براي توسعه گردشگري علمي است و اين شهر مي‌تواند به هاب منطقه‌اي براي گردشگري علمي تبديل شود.

اين فعال حوزه علم و گردشگري در ادامه با برشمردن ايرادهاي تورهاي علمي تصريح کرد: براي مثال در تور بازديد از ساعت‌هاي آفتابي هنوز نمي‌توانيم به يک گردشگر بگوييم رياضي به چه درد مي‌خورد و ساعت آفتابي در اصفهان چه نقشي داشته است. همچنين اين تورها دريافت يکنواخت و تصوير يکپارچه‌اي از شهر اصفهان ارائه نمي‌دهد. راهکار اين است که طراح تور بايد آن چيزي که علم است يعني فعاليتي اجتماعي، فرهنگي و مرتبط با اقليم را در تور خود پياده‌سازي کند.

او طراحي کلان‌روايت را مشکل‌ترين و مهم‌ترين کار طراح تور علمي دانست و اضافه کرد: اين کلان‌روايت‌ها سپس بايد به خرده‌روايت‌ها شکسته شود تا به تور ساعت آفتابي، تور آب و غيره تبديل شوند.

نوروزي تأکيد کرد گردش علمي کاري جدي است و شامل هر نوع گردشي مي‌شود که بهانه آن علم باشد نه اينکه الزاماً موضوع آن علم باشد.

او در پاسخ به اينکه به جز طراحي کلان‌روايت و خرده‌روايت چطور مي‌توان گردشگري علمي را براي کودکان و دانش‌آموزان جذاب کرد، گفت: نمي‌توان براي افزايش جذابيت نسخه واحدي پيچيد و بايد تور را بر اساس محتوا، مخاطب و زمان طراحي کنيم. مهم‌ترين کار اين است که در تور علمي رابطه مغز و دست را برقرار کنيم يعني شرکت‌کنندگان به‌خصوص کودکان و نوجوانان را مجبور نکنيم ثابت بايستند و به توضيحات ما گوش دهند، بلکه بايد شرايطي فراهم کنيم تا آنها هم فعاليت داشته باشند و نقش‌ها را به بازديدکنندگان تور خود بسپاريم که البته الزاماتي هم دارد.

تشريح کارکرد بناي دارالبطيخ

توضيحات محمدحسين رياحي اصفهان‌شناس و استاد دانشگاه درباره کارکرد بناي دارالبطيخ برش ديگري از اين نشست بود. رياحي دوران حکومت ملکشاه سلجوقي و صدارت خواجه نظام‌الملک طوسي را يکي از دوران‌هاي طلايي و باشکوه ايران و اصفهان از نظر آباداني و شکوفايي اقتصادي دانست.

او دارالبطيخ مدفن ملکشاه سلجوقي، خواجه نظام‌الملک و تعدادي ديگر از شخصيت‌هاي سلجوقي را يادآور خاطرات متعددي از تاريخ اصفهان و يکي از مهم‌ترين فضاهاي تاريخي اين شهر دانست که دچار دگرگوني‌هاي زياد و امروزه محدود به يک ايوان و حياط کوچک شده است.

اين اصفهان‌شناس تأکيد کرد در زمان پادشاهي ملکشاه سلجوقي و صدارت خواجه نظام‌الملک طوسي بزرگ‌ترين قلمرو ايران پس از اسلام شکل گرفت و بناهاي فراواني در اصفهان به همت خواجه نظام‌الملک ايجاد شد و زماني که خواجه کشته شد سلطنت ملکشاه نيز رو به زوال رفت. دارالبطيخ بخشي از محله کران قديم، بازاري براي فروش ميوه به‌خصوص خربزه و هندوانه بوده است. زماني در اين محله مدرسه ملکشاه و باغي مصفا وجود داشته و زماني که خواجه نظام‌الملک در سال 485 هجري قمري در غرب ايران کشته شد در اين محل به خاک سپرده شده که البته بخش زيادي از اين بناها از بين رفته است.

در پايان اين نشست که با حضور مصطفي نباتي‌نژاد رئيس مرکز پژوهش‌هاي شوراي اسلامي شهر اصفهان و مجتبي شاه‌مرادي معاون فرهنگي شهردار و رئيس سازمان فرهنگي اجتماعي ورزشي شهرداري برگزار شد از پژمان نوروزي تقدير به عمل آمد.