حامد اخگر: طبق تعريف انستيتو زمين شناسى ايالات متحده ، پديده فرونشست زمين شامل فروريزش يا  نشست  رو به پائين سطح زمين است که مى تواند داراى بردار جابجايى افقى اندک باشد.  حرکت از نظر شدت، وسعت و ميزان مناطق درگير محدود نمى باشد و فرونشست مى تواند در اثر پديده هاى طبيعى زمين شناختى مانند انحلال، آب شدگى يخها و تراکم نهشته ها، حرکات آرام پوسته و خروج گدازه  از پوسته جامد زمين و يا فعاليتهاى انسانى نظير معدنکارى ، برداشت آبهاى زيرزمينى و يا نفت ايجاد شود. بنا به تعریف یونسکو فرونشست عبارت است از فروریزش و یا نشست سطح زمین که به علت هاي متفاوتی در مقیاس بزرگ روي می دهد. به طور معمول این اصطلاح به حرکت قائم رو به پایین سطح زمین که می تواند با بردار اندك افقی همراه باشد، گفته می شود . این تعریف پدیده هایی همچون زمین لغزش ها را بدلیل اینکه حرکت آنها داراي بردار افقی قابل توجهی است و همچنین نشست در خاکهاي دستی ، که داراي مکانیسم متفاوتی می باشد شامل نمی شود.

علت هاي ایجاد فرونشست

عوامل متعددي باعث ایجاد این پدیده می شوند از جمله انحلال، آب شدگی یخ ها و تراکم نهشته ها،حرکت آرام زمین و خروج گدازه و یا عملیات انسانی نظیر معدنکاري یا برداشت آب زیر زمینی و نفت. برداشت و استخراج مواد معدنی ، ریزش سازه هاي زیرزمینی مانند تونل ها و یا ایجاد حفرات در اثر انحلال،فعالیتهاي تکتونیکی،برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی ، نفت و گاز.

علت وقوع فرونشست درايران

عمده رخداد هاي فرونشست زمين در ايران بيشتر در اثر عواملي همچون افت سطح سيالات زيرزميني، انحلال تشکيلات زيرسطحي و ريزش کارست به وجود مي آيند. تغيير کاربري زمين، احداث و يا بارگذاري سازه هاي مهندسي، زهکشي خاک هاي آلي و نفوذ آب شور در امتداد سواحل نيز از جمله عوامل ديگري هستند که مي توانند در ايجاد پديده فرونشست موثر باشند. شرايطي همچون فرآيند هاي تکتونيکي رخداده در منطقه، بارندگي، وجود عوارض توپوگرافي، نفوذ ريزش ها و يا رواناب هاي اسيدي، انحلال تشکيلات سطحي و وجود لايه هاي نامقاوم در تشکيلات رسوبي زيرين، منجر به توسعه پديده هاي فرونشستي در کشور شده اند. از ميان عوامل تشکيل فرونشست زمين در ايران، کارستي شدن علاوه بر ايجاد خطرات طبيعي، مشكلات پيچيده اي در عملكرد مهندسي و همچنين ارتباطات ايجاد مي كند. کارست ها از جمله موارد مهمي هستند که بايد در احداث سازه هاي مهندسي - به خصوص احداث سد و تونل - در اين نوع تشکيلات مد نظر قرار گيرد. افزايش شدت در به وجود آمدن تشكيلات كارستي در نواحي مستعد مربوطه، حفرات و چاله هاي كارستي را در بخش هايي از سازه هاي احداث شده به وجود آورده است که در صورت ريزش کارست، منجر به فرونشست زمين در آن مناطق مي گردد. فرونشست زمين به عنوان يکي از پيامد هاي کارستي شدن ممکن است به صورت فرونشست ناگهاني و يا نشست هاي تدريجي بروز کند.علاوه بر خطرات ناشي از ريزش سنگ ها و تاثير آن بر سازه هاي مهندسي، نشت آب از مخازن سد ها و يا تجمع آب هاي زيرزميني وفشار ناشي از آنها بر ديواره داخلي تونل هاي زيرزميني، از ديگر خطرات عمده اي هستند  که در طراحي و عمليات اجرايي اين سازه ها نمي توان ناديده گرفت. هر چند که آبخوان هاي کارستي از آبخوان هاي با کيفيت خوب محسوب مي گردند، با اين حال آلودگي سريع منابع آب زيرزميني در نواحي کارستي، از جمله مشکلاتي است که پروژه هاي عمراني ساخته شده در نواحي کارستي را تهديد مي کند. همچنين تشديد وقوع زمينلغزش ها و سيلاب ها نيز از خطرات طبيعي. مرتبط با وجود کارست ها محسوب مي شوند. مناطقی که هم اکنون در شرایط بحرانی ایجاد فروچاله ها, فرونشست قرار دارند شامل دشت کبودرآهنگ همدان ، ورامین ، نظرآباد، دشت تهران ، دشت مشهد و نیشابور ، دشت هاي استان کرمان، اصفهان وقزوین می شوند.

فشردگی خاک در برخی از سیستم های آبخوان می تواند همراه با پمپاژ بیش از حد آب زیرزمینی باشد و تا حد زیادی بزرگترین علت فرونشست است. پمپاژ بیش از حد چنین سیستم های آبخوان منجر به فرونشست دائمی و خرابی های زمین شده است. در برخی از سیستم ها، هنگامی که مقادیر زیادی آب پمپ می شود، زیر خاک فشرده می شود، بنابراین از نظر اندازه و تعداد فضاهای منافذ باز در خاک، آب نگهداری شده قبلی کاهش می یابد. این می تواند منجر به کاهش دائمی ظرفیت کل ذخیره سازی سیستم آبخوان شود.

راهکارهای مقابله با فرونشست زمین

در مطالعه صورت گرفته در ابعاد مختلف موضوع فرونشست زمین و بررسی مقالات تدوینی در این حوزه راهکارهای ارائه شده در این زمینه به صورت مشخصی برخلاف سایر مضوعات که اختلاف نظر زیادی وجود دارد با راهکارهای یکسانی روبروی می باشد و در واقع راهکار پیش رو متناسب با علت وقوع این امر می باشد.

در عین حال سدسازی به دلیل تبخیر بالا نمی‌تواند به حفظ منابع آبی کمک چندانی کند و رها کردن آب در مسیر واقعی خود علاوه بر تغذیه سفره‌‎های آب‌‎های زیر زمینی، نمک، سموم و آفت‌کش‌های زمین را از بین می‌برد.

"کاهش بهره‌برداری از منابع آب‌زیرزمینی است که این امر مهم می‌تواند با اصلاح و تعدیل پروانه‌های بهره برداری چاه‌ها به میزان حداقل 50 درصد و سپس نظارت دقیق بر پمپاژها از طریق نصب کنتورهای هوشمند و استفاده بهینه از آب در بخش کشاورزی میسر گردد."

و همچنین "چرخش آب در صنعت و در شهرها" و استفاده مجدد از ظرفیت های آب های تصفیه شده به عنوان یک راهکار مورد توجه باشد.

با "کاهش سطح کمی استفاده از آب در صنایع و آبیاری" با بهبود روش های تولید و یا مکان یابی صحیح صنایع در خصوص میزان دسترسی به آب.

باید توجه داشت میزان برداشت آبی که طی این چند سال اتفاق افتاده است نیاز به زمان دو برابر و حتی بیشتر دارد تا دوباره جایگزینی اتفاق افتد و سفره‌های آب زیرزمینی پر آب شود زیراکه سرعت نفوذ آب در خاک به دلیل ریز بودن منافذ خاک کند است و همین موضوع تبخیر آب توسط خورشید را نیز در پی دارد، بخشی از آب هم توسط گیاهان، مراتع و ... برداشت می‌شود بنابراین تمامی آب‌ها به سفره‌های زیرزمینی نمی‌رسد.