اين روزها به ويژه در صدا و سيما هر وقت صحبت از فروريختن ساختمان پلاسکو و علل آن مي‌شود بيشتر تأکيد بر روي قديمي بودن و 54 سال قدمت اين ساختمان به عنوان علت اصلي اين حادثه است اما واقعاً قديمي بودن اين ساختمان دليلي اصلي فروريختن آن بوده است؟

به گزارش خبرآنلاين، ساختمان 15 طبقه پلاسکو، در ضلع شرقي چهارراه استانبول تهران، به‌ عنوان اولين سازه مرتفع و مدرن ايران با اسکلتي فلزي کار ساختش در سال 1341 به پايان رسيد. هر چند نبودن امکانات ايمني و شرايط لازم براي اطفاي حريق در اين ساختمان را نمي‌توان ناديده گرفت اما قديمي بودن ساختمان علت اصلي تخريب آن در حرارت بالاي آتش نبوده است.

ساختمان پلاسکو حدود ساعت حدود 8 صبح روز پنج شنبه سي ام دي ماه دچار حريق شد و حدود ساعت 11 و 30دقيقه ساختمان به طور کامل فروريخت.

فولاد ساختماني عليرغم مقاومت و شکل‌پذيري مناسب در دماي محيط، در دماهاي بالا به‌شدت دچار افت مقاومت مي‌شود. در شرايط آتش‌سوزي، دماي محيط بسته به‌شدت مي‌تواند تا 1000 درجه سانتي‌گراد بالا رود، با افزايش دماي سازه، مقاومت آن به سرعت کاهش مي يابد. فولاد ساختماني بيش از 50 درصد مقاومت اوليه خود را تا دماي 600 درجه سانتيگراد از دست مي‌دهد.

آتش‌سوزي پلاسکو حدود سه ساعت ادامه داشته است. به صورت تخميني در 90 دقيقه آتش‌سوزي، دما در چنين سازه‌اي به 1000 درجه سلسيوس يا سانتيگراد مي‌رسد. مشخص است که پس از 90 دقيقه ديگر ادامه آتش‌سوزي در پلاسکو (مجموع 3 ساعت) حرارت بيشتر از 1000 درجه سانتيگراد چه بر سر سازه فولادي مي‌آيد!

مطابق بسياري از استانداردهاي بين المللي از قبيل استاندارد ASTME-119 دماي بحراني ستون ها 538 و تيرها 598 درجه سانتيگراد تعريف شده است. اين مسئله به معناي اين است که در اين دما تيرها و ستون هاي فلزي حدود نيمي از مقاومت خود را از دست مي دهند و به همين خاطر فلزات به کار رفته در ساختمان ها در مقابل حريق بسيار آسيب پذير مي‌شوند. طبق استاندارد BS476 در حريق هاي سلولزي (آتش سوزي هاي شهري و ساختمان ها) ظرف مدت 5 دقيقه حرارت ناشي از آتش سوزي به حدود 576 درجه سانتيگراد خواهد رسيد.

به همين دليل فروريختن سازه فولادي در آتش‌سوزي طولاني پلاسکو يک مسئله طبيعي است و به همين خاطر تيم‌هاي امداد با طولاني شدن چنين آتش‌سوزي‌هايي در سازه‌هاي فولادي مسئله زمان را براي دستور تخليه کامل ساختمان در نظر دارند. از سوي ديگر نيروهاي ثانويه زيادي در سازه در اثر انبساط حرارتي اجزاي سازه به وجود مي‌آيد که سرعت تخريب را بيشتر مي‌کنند. موسي خاتم يکي از مأموران ايستگاه 20 آتش‌نشاني تهران که در محل حادثه پلاسکو حضور داشته در اين رابطه به روزنامه فرهيختگان گفته است: «از 40 دقيقه قبل از ريختن کل ساختمان صداي آوار مي‌آمد و معلوم بود که ساختمان مي‌ريزد اما تخليه نيروها صورت نگرفت. البته آتش‌نشاني هم از وضعيت ساختمان بي‌اطلاع بود اما وقتي حريق به اصطلاح قارچي شد بايد نيروها را بکشيد بيرون. بعضي بچه‌ها خودشان را از طبقات بيرون انداختند.»

حالت انفجاري که در تصاوير فروريختن پلاسکو ديده شد بخاطر فروريختن سقف هر طبقه روي سقف زيرين بود که باعث شد دود و غبار به بيرون از پنجره‌ها زده شود. با ريزش پشت هم سقف‌ها ستون‌ها هم مهار جانبي خود را از دست داده و با همراهي افت مقاومت فولاد، ستون‌ها نيز خراب مي‌شوند. در واقع نوع سازه ساخته شده پلاسکو با دانش زمان خودش به شکلي بوده که ساختمان دچار خرابي پيش‌رونده شده است. اين نوع تخريب زماني رخ مي‌دهد که با از بين رفتن يکي از اعضاي اصلي سازه، ساير اعضا نمي‌توانند بار و فشار اضافي را تحمل کنند و در واقع مانند يک دومينو ساختمان پي‌در‌پي و پيش‌رونده با خاک يکسان مي‌شود.

پديده خرابي‌پيش‌رونده ابتدا پس از تخريب ساختمان 22 طبقه در «رونان پوينت» لندن در سال 1968 بر اثر انفجار گاز در يکي از طبقات بالايي توجه مهندس‌ها را به خود جلب کرد. پس از حمله تروريستي به ساختمان «آلفرد پي موراه» در شهر اوکلاهما در سال 1995 و همچنين تخريب برج‌هاي تجارت جهاني در سال 2001 تحقيقات و پژوهش‌هاي گسترده‌اي در اين رابطه صورت گرفته است.

اين نوع خرابي را بسياري در تصاوير و فيلم‌هاي حادثه 11 سپتامبر و حمله تروريستي به برج‌هاي تجارت جهاني ديده‌اند. برخي در رسانه‌ها و حتي بعضي از مقام‌هاي مسئول درباره پلاسکو آن را به انفجار تعبير کردند و حتي ناشي از انفجار منبع گازوئيل خواندند. در حالي که به گفته آتش‌نشان‌هاي حاضر در صحنه منبع گازوئيل اصلاً منفجر نمي‌شود. گازوئيل مي‌سوزد اما منفجر نمي‌شود.

ايجاد يک سيستم محافظت در برابر آتش‌سوزي در تمام ساختمان هاي فلزي لازم و ضروري است. آنچه از جنبه اقتصادي در اين مسئله حائز اهميت است، استفاده از روش صحيح حفاظت اجزاي فلزي است. اغلب المان هاي داخلي ساختمان مانند سقف و ديوارهاي داخلي و خارجي آن به عنوان يک سيستم محافظت در برابر آتش‌سوزي در ساختمان قابل استفاده است. تيرها و ستون‌هاي فلزي مي‌تواند به روش مناسب در بين اين اجزا مدفون شود. در غير اينصورت بايد با روش مناسب اسکلت فولادي ساختمان محافظت شود.