دور پنجم مذاکرات ایران و عربستان و گفتگوهای صریح بر سر چالش های اصلی چشم انداز روشنی را نسبت به از سرگیری روابط بین دو کشور ترسیم کرده و دو طرف را بار دیگر در ریل تنش زدایی قرار داده است.

 دور پنجم گفتگوهای تهران و ریاض روز پنجشنبه و پس از وقفه ای دو ماهه از سرگرفته شد. آنگونه که اسپوتنیک به نقل از یک منبع اعلام کرده است این جلسه با حضور نماینده دولت عراق در بغداد برگزار شد و فضای جلسه بسیار مثبت بود. بر اساس گزارش العالم، این منبع در پاسخ به سوالی درباره پرونده‌های مطرح شده در جلسه مذکور گفت: دو هیات روی بیشتر پرونده‌های منطقه و همچنین پرونده روابط دوجانبه و امنیت منطقه خلیج فارس صحبت کردند. فواد حسین که هفته گذشته به تهران سفر کرده بود. با ابراز امیدواری از برگزاری دور بعدی مذاکرات اظهار داشت که گفتگوها در چارچوب مشارکت دستگاه امنیتی دو طرف بوده است.

بر اساس گزارش نورنیوز، مسئولین عالی عراق و سلطنت عمان نقش موثری در شکل‌گیری جلسات مشترک میان نمایندگان تهران و ریاض داشته‌اند. در جریان پنج دور گفت‌وگوهای صریح انجام شده، در مورد چالش‌های اصلی در مسیر از سرگیری روابط دو کشور تبادل نظر شده است. مقامات ارشد دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران و رئیس سرویس اطلاعاتی عربستان به عنوان نمایندگان تام‌الاختیار دو کشور در جلسات شرکت کرده‌اند. اگرچه هنوز اخبار رسمی در مورد محتوای آخرین دور گفت‌وگوها و توافقات احتمالی منتشر نشده اما به نوشته نورنیوز فضای مثبت نشست اخیر امیدواری‌ها برای گام نهادن دو کشور در مسیر از سرگیری روابط را افزایش داده است. با توجه به شکل‌گیری فضای مفاهمه و گفتگوهای سازنده میان نمایندگان دو کشور، پیش‌بینی می‌شود در آینده نزدیک زمینه برگزاری جلسه مشترک میان وزرای خارجه ایران و عربستان فراهم شود.

دور پنجم گفتگوها در حالی برگزار شد که در سال ۲۰۱۶ روابط تهران و ریاض در پی اعدام روحانی شیعه یعنی شیخ نمر پرتنش شد و در نتیجه این اقدام سفارت عربستان در ایران مورد حمله قرار گرفت. اما در اپریل سال ۲۰۲۱(فروردین ماه ۱۴۰۰) دو کشور علاقمندی را برای تنش زدایی از روابط نشان دادند و گفتگوها در بغداد شکل گرفت اما در ادامه با توجه به تحولات سیاسی در عراق و انتخابات پارلمانی این کشور مذاکرات به تعویق افتاد. تا این زمان گفتگوها در ۴ دور ادامه یافت و قرار شد در اسفندماه ۱۴۰۰ دور پنجم نیز برگزار شود اما به دلیل اقدام عربستان سعودی در اعدام جمعی شماری از شهروندان شیعه متوقف شد.

به باور کارشناسان اصلی ترین و مهمترین موضوع گفتگوها جنگ یمن و توقف آن است. پایگاه خبری امواج مدیا در تشریح جزئیات دور پنجم گفتگوها در بغداد نوشت که پیگیری نقشه‌ی راه توافق‌شده در جلسه‌ی گذشته، تسریع روند بازگشایی سفارت‌خانه‌ها و بررسی اقدامات برای حفظ آتش‌بس در یمن و همچنین بررسی راه‌حل‌های محتمل برای یمن و طرح‌های آشتی ملی در این کشور از جمله موارد دستور جلسه بوده است.

فضای مثبت گفتگوها در دور پنجم از آنجا اهمیت می یابد که با استقرار سه دیپلمات ایرانی در جده در سال گذشته، طی سه هفته اخیر نیز تحولات جدیدی در خصوص جنگ یمن رخ داده است. که در اولین مورد در (۱۲ فروردین/ ۱ اپریل)، هانس گروندبرگ، فرستاده‌ ویژه‌ی سازمان ملل متحد در امور یمن، از آتش‌بس دوماهه، همراه با تأمین سوخت و دسترسی بهتر به یمن خبر داد. اما در ادامه تحولات عربستان نشان داد که به قوانین آتش بس پایبند نبوده و چندین بار آن را نقض کرد. با این وجود امروز یک هیئت عمانی به همراه هیئت مذاکره کننده انصارالله یمن وارد صنعاء شدند تا پیگیری آتش‌بس و گفتگو با مهدی المشاط، رئیس شورای عالی سیاسی یمن، تکمیل نقش عمان برای آتش‌بس و توقف جنگ و محاصره در یمن مورد بررسی قرار گیرد.

در (۱۸ فروردین/ ۷ آوریل)، نیز عبدربه منصور هادی، رئیس‌جمهور یمن، از قدرت کناره گرفت و قدرت را به شورای رهبری هشت نفره‌ی جدید به رشاد محمد العلیمی واگذار کرد. اگرچه عربستان سعودی با حمایت رسمی آمریکا ادعا می کند که این اقدام را در راستای پایان دادن به جنگ یمن از طریق گفت‌وگو با انصارالله انجام داده است، اما ترکیب اعضای شورا نشان می‌دهد که دشمنی با انصارالله هدف مشترک همه اعضا است. محمد البخیتی، عضو دفتر سیاسی جنبش انصارالله نیز در واکنش به این اقدام تاکید کرد که گفتگو باید میان یمن و چهار کشور متخاصم باشد زیرا این شورا رویکرد مردم یمن را انعکاس نمی‌دهد. موضوعی که عبدالباری عطوان سردبیر روزنامه فرامنطقه‌ای رای‌الیوم بدان اشاره می کند و معتقد است که هدف از تشکیل شورای ریاستی یمن یکپارچه کردن بیشتر اقشار قبیله‌ای، جغرافیایی و سیاسی یمن علیه انصارالله است. وی همچنین تصریح کرد که این اقدام در صورتی می تواند مثبت باشد که شورای ریاستی جدید عبدالملک الحوثی را به عنوان رهبر یمن بپذیرد. به همین جهت به نظر آید که این مساله یکی از چالش های اصلی گفتگوها بر سر جنگ یمن به شمار رود. با توجه به این که ایران همواره از ابتدای جنگ یمن، توقف فوری همه درگیری‌ها، پایان دادن به هرگونه محدودیت در جریان کمک‌های بشردوستانه و «مذاکرات یمنی ـ یمنی» را تنها راه حل این بحران هشت ساله می داند.

توماس جونو استاد روابط بین الملل در دانشگاه اتاوا در گفتگو با الجزیره نیز به این موضوع اشاره می کند و می گوید: به نظر نمی رسد ایران با مذاکرات نهایی انصارالله با شورای ریاستی جدید مخالفت کند، اما شرایط آن برای انجام این کار و انتظاراتش برای نتیجه نهایی، موفقیت در این مذاکرات نهایی را بسیار دشوار خواهد کرد.

وی افزود: موضع ایران در مورد روند نهایی صلح در یمن نسبتاً ثابت بوده و راه حل سیاسی را تنها راه برون رفت می داند اما تعریف عربستان از این واقعیت متفاوت است که موجب پیچیدگی موضوع شده است.

وی افزود: ایران مایل به حمایت از روند صلح و تثبیت و تحکیم قدرت انصارالله در یمن است و اگر اینطور نباشد ایران نشان داده که می تواند با استفاده از نفوذ خود روند را خنثی کند. در واقع ایران از هیچ پیشنهادی که انصارالله را به خلع سلاح یا ادغام نیروهای مسلح خود در نهادهای ملی بخواهد، حمایت نخواهد کرد و از آنان می خواهد که نهادهای نظامی و سیاسی موازی با دولت را حفظ کنند.

باید دید تحولات سیاسی یمن چه اثری را بر گفتگوهای تهران و ریاض می گذارد. با وجود موارد اختلاف، دورنمای کلی گفتگوها مثبت دیده می شود اما انتظار آن نمی رود که گشایش سریعی در این زمینه رخ دهد. اراده طرفین برای از سرگیری دور پنجم چشم‌انداز روشن‌تری را نسبت به از سرگیری روابط میان دو کشور ترسیم کرده و گفتگوهایی بر سر چالش‌های اصلی صورت گرفته است. امری که حاکی از درک مشترک ایران و عربستان سعودی برای کنار گذاشتن اختلافات منطقه ای از طریق همکاری و توافق مشترک است. مسیری که به باور کارشناسان می تواند در صورت تداوم منجر به حل بحران یمن و سایر موارد اختلاف شود.