دریا قدرتی پور:به طرزغریبی موعد باز شدن زاینده رود که می رسد دوستداران میراث فرهنگی احساس خطر می کنند و بحث آسیب به پل های تاریخی هم سر زبان ها می افتد. تقارنی که مرگ و زندگی را برای پل های تاریخی اصفهان به ارمغان می آورد و می شود محل مناقشه های مقطعی که هر بار با باز و بسته شدن رودخانه جان می گیرد.

همزمان با بازگشایی مجدد زاینده رود و در تازه ترین اظهار نظر، علی محمد فصیحی، مسئول پایش پل های تاریخی اصفهان از به خطر افتادن پل های تاریخی صحبت کرده است و گفته جاری شدن مقطعی رود و باز و بسته شدن آن پل های تاریخی را به خطر می اندازد.

از ابتدای امسال، زاینده رود برای کشت بهاره، چهار بار باز و بسته شده است در حالی که نه تنها باز شدن مقطعی زاینده رود باعث خشنودی کشاورزان نشده؛ بلکه به گفته کارشناسان میراث فرهنگی، این موضوع خطرات جدی را برای ماندگاری این سازه ها به دنبال دارد.

به گفته مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان، زاینده‌رود، همواره رودخانه‌ای دائمی بوده، اما طی دو دهه اخیر با باز و بسته شدن جریان آب، از حالت دائمی خارج شده است:«امسال نیز برای نخستین بار شاهد تصمیم تازه‌ای بودیم و آن چهار مرتبه باز و بسته شدن آب در 45 روز بود در حالی که برخلاف تصور عده‌ای، بازگشایی آب در فواصل زمانی کوتاه، حیات پل‌های تاریخی را به شدت با مخاطره روبه‌رو می‌کند.»

حالا ترک هایی که هر روز دهانشان را بیشتر باز می کنند، شاهدی بر این مدعا هستند که حال پل های تاریخی اصفهان خوب نیست و این رودخانه که بیش از یک دهه است به کانالی برای آبرسانی به کشاورزان تبدیل شده نه تنها باعث کاهش نگرانی های کشاورزان نشده بلکه اگر به همین منوال بگذرد معلوم نیست پل های تاریخی بتوانند همچنان مقاومت کنند. سازه هایی که به گفته مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان طی چند صد سال حیات خود به تعادل پویا رسیده‌اند ولی باز و بسته شدن جریان زاینده‌رود در فواصل زمانی کوتاه، تعادل هیدرولیکی آنها را برهم‌زده و این سازه ها را دچار شوک کرده و ماندگاری آنها را زیرسئوال برده است.

کسانی که در ترمیم پل های تاریخی، حضور مؤثری داشته اند اعتراف می کنند که مواد به کار رفته در پل های تاریخی اصفهان از جنسی است که وجود آب نمی تواند آسیبی به پایه هایشان برساند ولی باز و بسته شدن آب، خود تهدیدی جدی برای آنها به شمار می رود.

نخستین خشکی زاینده رود به سال 1379 باز می گردد، درست زمانی که مردم اصفهان شاهد انتقال آب رودخانه همیشه زنده به استان های همجوار خود بودند؛ در آن زمان پل های تاریخی اصفهان اولین خشکی را به چشم دید و در سال های بعد هر بار با باز و بسته شدن کوتاه مدت آب، بخشی از آنها دچار آسیب شد.

مسئول پایش پل های تاریخی اصفهان در این رابطه مثال خوبی می زند:«می‌توان شیشه‌ یا حتی آجری را مثال زد که در فاصله زمانی کوتاهی، مرتب گرمی و سردی ببیند که مسلماً دچار آسیب می شود. آب نیز به دلیل ویژگی‌هایی که دارد در سازه نفوذ می‌کند. از آنجایی که سازه یا آجر هم پذیرای این آب است پس زمانی که آب برای مدتی جریان دارد و بعد این جریان قطع و این روند در فاصله زمانی محدودی چندین مرتبه تکرار می‌شود، پدیده انبساط و انقباض رخ می‌دهد و زمانی که سازه نتواند خودش را با شرایط تازه تطبیق دهد، در معرض آسیب سازه‌ای قرار می‌گیرد.»

طی مدتی که از خشک شدن زاینده رود می گذرد، کارشناسان حوزه های مختلف هشدارهایی در مورد تأثیرات خشکی رودخانه در زمینه های مختلف دادند، اما این موضوع با طولانی تر شدن جریان نیافتن آب در رودخانه، ابعادی جدی تر به خود گرفته است تا جایی که به گفته فعالان و کارشناسان میراث فرهنگی، نه تنها خشکی رودخانه پل های تاریخی و به خصوص سی و سه پل را در معرض خطر قرار داده است، بلکه کاهش سطح آب سفره های زیرزمینی و افزایش سطح تبخیر از جداره های بناها، سایر آثار تاریخی اصفهان را نیز در دراز مدت با مشکل روبه رو می کند.

بررسی های کارشناسی اخیر نشان می دهد که سی و سه پل برخلاف سایر پل های تاریخی که با مکانیابی صحیح بر روی بستر رودخانه ساخته می شدند، ایجاد نشده است، بلکه بعد از ساخته شدن، مسیر رودخانه را به زیر پل منحرف می کنند. در واقع پل برای آب طراحی شده است برای همین در درازمدت قطع شدن جریان آب به پی پل لطمه خواهد زد.

مسئول پایش پل‌های تاریخی اصفهان در این زمینه توضیح می دهد که زیر سی و سه پل به عمق دو متر سنگ لاشه کار شده یعنی در تمام عرض سنگفرش پایین پل پر از سنگ لاشه است که بدون ملات چیده شده تا آب از لابه لای آن عبور کند و یکی از مسائلی که سنگ های لاشه پیدا می کند این است که لابه لای آنها نباید پُر شود چرا که آب از زیر سطح رودخانه هم حرکت می کند و این سنگ های لاشه را گذاشته اند تا از سمت آب به پل فشار نیاید و آب از لای سنگ ها عبور کند؛ اما وقتی آب  رودخانه بعد از مدت طولانی دوباره جریان پیدا می کند حالت گل‌آلود پیدا می کند و درنتیجه لابه لای سنگ ها را پر می کند و نفوذپذیری کم شده و سفت می شود و چون مترو در نزدیکی سی و سه پل است وقتی خاک رس و شن با هم مخلوط شوند و یکدیگر را می گیرند ضربات یعنی لرزه ها بدتر منتقل می شوند.

به گفته او آب های گل آلود که در اثر باز و بسته شدن آب به رودخانه ایجاد می شود این عیب را دارد که هم شن های کف رودخانه و هم سنگ های لاشه را پر می کند و همه این موارد به دلیل نحوه آب دادن رودخانه است که مدت زیادی آب ندارد و خشک می شود و وقتی آب می آید گل آلود است و به پل ها آسیب می رساند.

کساییان از دیگر کارشناسان و دوستداران محیط زیست است درست سه سال پیش در گفتگو با یکی از خبرگزاری ها هشدار داده بود که اگر قرار است آب در مدت کوتاهی مرتب باز و بسته شود، بهتر است به شکل کامل قطع نشده و بستر به شکل کامل خشک نباشد و جریان آب حداقلی برای حمایت از پایه سازه‌ها وجود داشته باشد. اما این اتفاق نیفتاد و زاینده رود هر بار در فواصل کمی آب را به چشم دید و بعد دوباره لب هایش خشک شد.

چندی پیش با تحقیقی که روی 3000 پل جهان صورت گرفته است به این نتیجه رسیدند که بیش از 35 درصد تخریب پل های تاریخی مربوط به تخریب پِی آن بوده است و اساساً زمانی که پیِ پل‌های تاریخی اصفهان تا 40 متر زیر خاک هستند این مسئله وجود دارد که با پایین رفتن آب های زیرزمینی و همچنین باز و بسته شدن ممتد رودخانه احتمال نشست پل‌های تاریخی وجود دارد و ممکن است به زودی میراث کهن اصفهان را به نابودی بکشاند.