مهران موسوی خوانساری: آیا کنار رفتن هند از چرخه صادرات جهانی گندم تأثیری بر بازار ایران خواهد گذاشت؟ 

اخیراً دولت هند اعلام کرده است جهت حفظ امنیت غذایی خود، صادرات گندم به کشورهای دیگر را محدود کرده است. این در حالی است که جنگ روسیه با اوکراین به دلیل نقش قابل توجه این دو کشور در صادرات غله (و به خصوص گندم) باعث اختلال قابل توجه در زمینه تأمین استراتژیک ترین محصول غذایی در سطح جهان شده است.

اما در این شرایط وضعیت کشور ما چگونه خواهد شد؟ آیا ایران توانایی تأمین گندم مورد نیازش را دارد؟ آمارها نشان می دهد سالانه حدود ۱۲ میلیون تن گندم، مورد نیاز صنف و صنعت در کشور ماست. از این میزان حدود چهارمیلیون تن در داخل تولید می شود و قریب هشت میلیون تن مابقی باید از کشورهای دیگر وارد شود.

در میان کشورهای صادر کننده گندم به ایران در سال 1400 (یعنی پیش از جنگ اوکراین)،  روسیه با بیش از 5/2 میلیون تن صادرات گندم به ایران در صدر قرار داشت. بعد از روس ها، ایران به ترتیب از کشورهای امارات عربی متحده، عراق، انگلیس، هلند، سنگاپور و آلمان گندم وارد می کرده است. در این لیست نام هنگ‌کنگ، ایتالیا، قزاقستان و ترکیه هم به چشم می خورد

جالب آنکه در این لیست نامی از هند به چشم نمی خورد. واردات گندم از اوکراین هم قابل توجه نیست. البته رئیس بنیاد ملی گندمکاران ایران معتقد است سال گذشته ۲۰ درصد گندم وارداتی از اوکراین صورت گرفته است اما در آمار گمرک نشانی از این میزان واردات به چشم نمی خورد.

روسیه؛ شاید، هند و اوکراین؛ نه

حداقل از سال گذشته تا کنون تأمین محصول گندم ایران تابعی از سیاست های هند و اوکراین نبوده است. این درست برخلاف آن چیزی است که در جهان می گذرد. بسیاری از کشورها به خصوص در قاره آفریقا وابسته به گندم اوکراین بودند اما وقوع جنگ در این کشور

دشواری های زیادی برای تأمین گندم این کشورها به وجود آورده است. با اعلام آمادگی چندی پیش هند مبنی بر جایگزینی خلأ به وجود آمده در جهان با محصولات این شبه قاره، امید به اردوی گرسنگان بازگشت اما هندی ها هفته گذشته از تعهدشان برای صادرات گندم عقب نشستند تا سایه نگرانی دوباره بخش هایی از جهان را فرا بگیرد.

فروردین ماه امسال سازمان ملل متحد اعلام کرد ۳۶ کشور جهان برای تأمین و واردات بیش از نیمی از گندم مورد نیاز خود روی محصول تولیدی روسیه و اوکراین حساب می کنند که شامل برخی از فقیرترین و آسیب پذیرترین کشورهای جهان محسوب می شوند. این کشورها همان هایی هستند که تصور می کردند می توانند گندم هند را جایگزین بخشی از واردات محصول از روسیه و اوکراین کنند که البته حسابشان اشتباه از آب درآمد.

خبر خوب اینکه نام ایران در این فهرست به چشم نمی خورد. آمار جدیدگمرک از واردات گندم درماه اول امسال (یعنی در اوج جنگ در اوکراین) نشان می دهد که روسیه همچنان رتبه اول صادرکنندگان گندم به ایران را در اختیار داشته است. بر اساس این گزارش، در فروردین‌ماه سال جاری ۷۶۳ هزار تن به ارزش بیش از ۳۰۶ میلیون دلار گندم وارد ایران شده که از این میزان ۱۹۸ هزار تن به ارزش ۷۹ میلیون دلار از روسیه بوده است.

این رقم به طور میانگین تقریباً معادل همان میزان گندمی است که روس ها در سال گذشته (که هنوز از جنگ خبری نبود) به ایران صادر می کردند و نشان می دهد میزان صادرات از آن کشور لاقل در ماه اول امسال تغییر چندانی با ماه های پیش تر نداشته است. به نظر می رسد روابط مناسب ایران با روسیه در ادامه پیدا کردن این روند نقش مهمی ایفا نماید.

به دنبال کشف منابع جدید گندم

چند روز پیش، مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه از تهاتر نفت ایران با غلات کوبا خبر داد که نشان می دهد کشورمان برای جبران کمبود احتمالی واردات گندم در حال برنامه ریزی است.

این در حالی است که بعضی کارشناسان درباره توانایی کوبا برای پر کردن جای روسیه در چرخه گندم ایران تردیدهایی را مطرح کرده اند.آنها تأکید می کنند باید به جای اهمیت بخشیدن بر واردات از کشورهایی مانند کوبا، گندم مورد نیاز کشور را از مراودات تجاری با کشورهایی که جزو تأمین‌کنندگان عمده و اصلی غلات در دنیا محسوب می‌شوند مانند برزیل، آرژانتین، آمریکا، استرالیا، کانادا، اورگوئه، آلمان و فرانسه تأمین کرد.

البته در میان این کشورها، به جز آلمان همواره روابط ایران با اروپایی ها و آمریکایی ها حسنه نبوده و لذا نمی توان تضمین صددرصدی در تأمین گندم کشور از این دولت ها داد اما ماجرا درباره کشورهای دیگر مانند  برزیل و آرژانتین متفاوت است. از بحث های سیاسی قدیمی بین ایران و آرژانتین گذشته، روابط ایران با این دو کشور همواره توأم با تفاهم دو طرفه بوده که این تفاهم می تواند در مراودات تجاری بین ایران و آن کشورها نیز مد نظر قرار بگیرد.

برزیل و آرژانتین در صدر جدول قدرتمندترین کشورهای تولید کننده محصولات کشاورزی قرار دارند و از سویی تمرکز بخشی از سیاست خارجی ایران بر گسترش روابط با کشورهای آمریکای جنوبی می تواند شامل گسترده تر شدن همکاری های اقتصادی با این کشورها نیز باشد.

همین چند روز پیش اعلام شد که واردات گندم کشورهای عربی از برزیل بیش از ۵ برابر شده است که نشان می دهد کشورهای اطراف ما نیز نسبت به این موضوع حساسیت های خود را دارند و به همین دلیل دستگاه سیاست خارجی ایران نیز باید در این باره با قدرت بیشتری عمل کند.

باید پذیرفت که جنگ اوکراین موجب تغییرات مهمی در سیاست های غذایی کشورها شده و فعلاً هم چشم انداز روشنی از بازگشت فوری به شرایط پیشین به چشم نمی خورد. امروز گندم از حیطه یک موضوع صرفاً اقتصادی خارج و به امری در حد روابط بین کشورها تبدیل شده است. پس نگاه صرف اقتصادی به راه های جبران کمبود احتمالی صادرات گندم نمی تواند گره ای از مشکل باز کند.

جنگ در اوکراین پنجره جدیدی به سمت همکاری های کمتر تجربه شده در ابعاد داخلی و بین المللی باز کرده است. موضوع گندم می تواند در قالب همین همکاری ها به سهولت حل و فصل شود.