سهیل سنایی: پشه آئدس دوباره در حال نزدیک شدن به مرزهای کشور است. این خبر را معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گلستان اعلام کرده و گفته است این پشه بسیار خطرناک در 100 کیلومتری مرزهای ایران رؤیت شده است.

آئدس ناقل سه بیماری ویروسی خطرناک «تب دانگ، چکین گونیا و زیکا» است و این بیماری ها را به انسان منتقل می‌کند. این بیماری ها درمان قطعی یا واکسن ندارند و سازمان بهداشت جهانی هشدار داده است که برای جلوگیری از ابتلا به آنها، باید جمعیت پشه‌ها تحت نظر قرار گیرد و انسان‌ها از گزیدگی پشه‌ها حفاظت شوند.

کنترل پشه طی 2 سال 98 و 99

مرداد ماه سال 1398، نخستین مرحله تله گذاری برای این پشه آئدس در شرق پایتخت به انجام رسید. در آن زمان گفته نشد که این اقدام آیا ناشی از مشاهده موارد مشکوک به بیماری منتقل شده از طریق پشه آئدوس به انسان بوده یا خود این حشره در شرق تهران مشاهده شده است. بلکه گفتند علت این تله گذاری ها «مراقبت انسانی و چک حشره شناسی در نقاط احتمالی تکثیر پشه» بوده است.

اما بهمن همان سال برای نخستین بار پشه آئدس در بندر لنگه در استان هرمزگان مشاهده و یک ماه بعد خبر آن منتشر شد. در آن زمان یک مورد مشکوک که توسط این پشه آلوده شده بود در جزیره قشم مشاهده و فرد مورد نظر بلافاصله به قرنطینه رفت. همزمان چند نمونه مشکوک دیگر نیز جهت آزمایش به تهران ارسال شد.

دو سال پیش خبرهای مربوط به ورود این حشره خطرناک به کشور در انبوه اخبار مربوط به تأیید مشاهده های متعدد افراد مبتلا به ویروس نوظهور کرونا و بالا رفتن دوز هیجان جامعه، عملاً به هیچ انگاشته شد و اگرچه مسئولان بهداشتی تأکید می کردند که پشه آئدس به مراتب خطرناک‌تر و مرگبارتر از ویروس کروناست ولی وحشت عمومی از کرونا آنقدر بود که به این هشدارها نیز توجه چندانی نشد.

 اما به هر حال مقامات محلی در جنوب کشور بیکار ننشسته و با جدی گرفتن خطراتی که این پشه می تواند به همراه بیاورد موفق شدند با مجموعه اقداماتی فوری مانع از گسترش فعالیت آن به دیگر نقاط کشور شوند.

در همین حال با ورود به سال 1399، هم در شمال و هم در جنوب کشورتله گذاری و برنامه ریزی های بهداشتی به منظور مقابله و کنترل پشه آئدس به انجام رسید و اگرچه موردی از فعالیت این حشره  گزارش نشد و اما حتی به فرض وجود آئدس در کشور هم بعید بود اخبار مرتبط با گسترش روزافزون ویروس کرونا و مرگ و میرهای ناشی از آن اجازه خودنمایی به این خبر بدهد.

1400 هم به خیر گذشت

این ماجرا گذشت تا اواخر پاییز سال گذشته که عوامل بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان یک بار دیگر از مشاهده پشه آئدس در مناطق و محلاتی از شهر بندرعباس خبر دادند. آنها حتی اعلام کردند که چهار پشه از این گونه توسط مأموران بهداشت محیط آن استان از لاستیک‌های درون یک آپاراتی زنده گیری شده اند تا بر روی آن آزمایشات تشخیصی و سطح آلودگی صورت گیرد. گفته شد به احتمال قوی این چهار پشه در آب محبوس شده در میان تایرها رشد و نمو کرده‌اند.

اگرچه بنا بر گفته مقامات بهداشتی استان هرمزگان  نتیجه این آزمایشات نشان داد که پشه های زنده گیری شده فاقد ویروس های خطرناک بوده اند اما به هر حال هشدارهای لازم به ساکنان محلی داده و از آنها خواسته شد پنجره‌های منازل خود را به توری مجهز کنند و  محل‌های احتمالی برای رشد و نمو این حشره آب‌دوست را خشک و تمیز نگاه دارند و در صورت مشاهده موردی از این پشه‌ها بلافاصله مرکز بهداشت شهرستان را مطلع سازند. از طرف دیگر عملیات گسترده سمپاشی و مه‌پاشی برای ضدعفونی و کشتن این حشره خطرناک نیز در چند محله بندرعباس که پشه مزبور در آن نواحی مشاهده شده بود انجام شد و در روستاهای سیل زده میناب هم نماینده وزیر بهداشت بر عملیات تله گذاری نظارت کرد.

همزمان و بنا بر ضرورت بررسی های علمی در استان ها و شهرستان های همجوار استان هرمزگان، برنامه تله گذاری جهت کشف پشه آئدس در چند شهرستان دیگر (و حتی در استان های شرقی کشور) نیز به انجام رسید تا مجموعه این اقدامات باعث شود این بار هم جلوی گسترش بیماری های خطرناک ناشی از گزش این پشه گرفته شود.

خبرهای بد، خبرهای خوب

 روز سه شنبه هفته جاری، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گلستان یک بار دیگر نسبت به خطرات مربوط به پشه آئدس هشدار داد. او گفت که این پشه در ۱۰۰ کیلومتری مرز ایران مشاهده شده اما نه مانند یکی دو سال گذشته از جنوب  کشورکه ظاهراً این بار قرار است از طرف مرز پاکستان در شرق ایران هدف تهدید یکی از خطرناک ترین حشرات جهان قرار بگیریم.

نکته مهم درباره این فعالیت این پشه، توانایی بالای آن در تطبیق یافتن با محیط است. پشه آئدس بومی منطقه ما نیست و بیشتر در مناطق گرم و مرطوب آمریکا، هند و آسیای شرقی مشاهده می شود اما اگر به کشور ما منتقل شود می تواند با از بین بردن گونه های دیگر پشه، تبدیل به پشه بومی شود.

یکی از خصوصیات پشه آئدس ایجاد اپیدمی‌های انفجاری است به این معنی اگر پشه آلوده در جامعه وجود داشته باشد می‌تواند جمعیت زیادی را در مدت کوتاهی آلوده کند. البته موضوع مهم در کنترل گسترش فعالیت آئدس در کشور ما، عدم فراوانی عامل بیماری های خطرناکی است که این حشره ناقل آنها محسوب می شود. در واقع باید نمونه های انسانی بیماری در جایی وجود داشته باشد تا خونخواری این پشه، آن را تبدیل به خطرات بالقوه و بمب های ساعتی کند چرا که اگر فردی آلوده به یک بیماری‌ ویروسی از کشور‌های گرمسیری باشد و وارد مناطق حاوی پشه آئدس شود، در صورتی که پشه او را نیش بزند، بی‌درنگ به مخزن انتقال تبدیل می‌شود.

این پشه پس از مکیدن خون انسان دنبال آب راکد می‌گردد تا تخمگذاری کند و عموماً، زباله‌های رها شده در طبیعت و حتی ظروف یک بار مصرف غذا سبب ماندگاری این پشه و تکثیر آن می‌شود. آئدس همچنین قابلیت رشد در گالن‌ها و یا ظروف نگهداری آب و  ظروف زیرگلدان ها و زباله‌های پراکنده را دارد.

به طور کلی وجود آب عامل مهمی به منظور تکثیر پشه آئدس است. از این منظر شاید خبر خوب برای ما این باشد که خشکسالی و کاهش میزان بارندگی و پایین رفتن سطح آب چاه ها در بسیاری از شهرهای کشور خاصه در مرکز ایران، باعث شده چیزی به نام روان آب یا آب های راکد بسیار به ندرت مشاهده شود و مآلاً تکثیر آئدس هم به سد بی آبی برخورد کند.

ظاهراً خشکسالی این بار نه فقط برای ما بد نشده که حافظ جانمان هم شده است!