لادن ایرانمنش: فصل جدید سریال بی‌پایان و چرخه معیوب جمع آوری معتادان متجاهر از سطح شهرهای بزرگ دوباره آغاز شد. این بار هم قرعه به نام استانداران افتاد تا به کمک شهرداری، بهزیستی، ناجا، سپاه و بسیج، معتادان متجاهر را تا پایان شهریور از سطح شهرها جمع کنند.

برای چندمین بار است که اولتیماتوم جمع آوری معتادان از سطح شهرها داده می شود تا معتادان متجاهر با تأکید ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر بار دیگر در اردوگاه های اجباری نگهداری شوند.

توجیه احمد وحیدی، وزیر کشور برای این دستور تأکید آمیز این است که در شرایط کنونی وجود معتادان متجاهر یکی از چالش های مهم مدیریت شهری به شمار می رود و اثرات نامطلوبی را بر روی چهره عمومی شهر می گذارد: «باید با تمام ظرفیت‌های ملی و استانی مسئله حضور معتادان متجاهر در سطح شهر مدیریت شود و در این خصوص استانداران باید ورود جدی داشته باشند.»

از سال 97 تا کنون که این اردوگاه های درمان اجباری از دل نهادهای خاص بیرون آمد و در شهرهای کشور استقرار یافت تاکنون که هر بار بر اساس دستورات مقام های بلندپایه کشوری، این معتادان جمع آوری می شوند، میلیاردها تومان اعتبارات ملی و عمومی صرف شده اما دریغ از اینکه نمره خوبی برای ترک معتادان و بازیابی آنها به زندگی داشته باشد.

این قشر آسیب دیده هر بار جمع آوری و مدتی نگهداری می شوند و بعد دوباره در حاشیه ها و گوشه های نادیدنی تر شهر سکنی می گزینند و همانجا ته نشین می شوند. تنها کارکردی که این محل های نگهداری داشته، نبود معتادان متجاهر در سطح شهر و مخفی نگه داشتن آنها بوده است اما اثربخشی آن تقریباً صفر یا در حد عددهایی کوچک بوده که چندان به چشم نمی آید.

اینکه هر بار تلاش های جمعی برای حذف معتادان از سطح شهرها در یک سیکل باطل قرار می گیرد و ذره ای مثمر ثمر نیست، علامت سئوال بزرگی است که باید توجه بیشتری به آن شود، سيری که همیشه ادامه داشته و در رابطه با بازیافتن زندگی معتادان نمره صفر گرفته است.

هر چند جمع آوری معتادان متجاهر در ابتدا با یک ایده خوب برای تطهیر شدن چهره شهرها به شمار می رفت اما این طرح ناپخته اکنون باعث شده که جمع آوری این قشر از جامعه در چرخه ای نامتوازن و بیهوده قرار گیرد و این ابهام را ایجاد کند که آیا امکانات شهرها آنقدر هست که از پس تکمیل چرخه بازپروری معتادان برآید؟

حسین مهاجر، کارشناس حوزه آسیب‌های اجتماعی خیلی خوب این ابهامات را پاسخ می دهد؛ اینکه اجرای طرح‌های ضربتی در حوزه اجتماعی و فرهنگی با توجه به تجربیات پیشین، فاقد کارآیی و خروجی مورد انتظار است: «اگر باور داریم که اعتیاد یک بیماری جسمی و روانی نیازمند طرح‌های درمانی و بازپروری است باید با طرح‌ها و برنامه‌های از پیش تدوین شده با آن مواجه شد. تجربه طرح‌های ضربتی در گذشته در مناطق مختلف آسیب زا جدا از آنکه آن مناطق را ساماندهی نکرد، موجب توسعه و گسترش حوزه فعالیت افراد سودجو و فرصت‌طلب شده است.»

به نظر این آسیب شناس، باید پاتوق‌های مصرف و حضور معتادان را از این جهت به عنوان یک فرصت در نظر گرفت که جامعه هدف در دسترس هستند و نیازی به گشتن در گستره شهر نیست و اقدامات کار شده‌ای اعم از جلب اعتماد معتادان و ارائه خدمات مشاوره و روان‌شناختی با روش‌های مشخص در دستور کار قرار گیرد؛ میل و رغبت به ترک اعتیاد و بازگشت به چرخه زندگی در بین افراد حاضر در پاتوق‌های معروف صورت بگیرد.

فحوای کلام این کارشناس این است که طرح‌های ضربتی و ترک اجباری کارایی ندارد که اگر داشت پاسخگوی مشکلات فعلی بود و تا این حد شاهد رشد آمار معتادان و کوچک شدن سن آنها نبودیم. بنابراین، جمع آوری معتادان ساده‌ترین مرحله کاراست، اما برنامه‌های بعدی آن اگر تدوین و لازم الاجرا نشود هر ساله با تعداد زیادی از معتادان جمع آوری شده روبه رو هستیم که تمایلی به ترک اعتیاد ندارند و تنها در یک دوره چند ماهه حضور و در کمپ‌های ترک اعتیاد، آسیب های جدی تری را هم به جامعه وارد می کنند.

به قولی دیگر تا زمانی که مافیای مواد مخدر روزانه به واسطه پاتوق های معتادان درآمد چند ده میلیونی دارد نمی توان تنها با مخفی کردن معتادان به جایی رسید چرا که قطعاً به دنبال بازار جدید خواهد بود و نوجوانان، جوانان و مدارس ازجمله هدف‌های پرخطر و جدید این بازار به حساب می‌آیند. پس ما به جای چرخه معیوب جمع آوری معتادان باید به دنبال یک سیاست واحد، درست و تحقیق شده باشیم.

کافی است این بار دولت سیزدهم رویکرد متفاوتی را دنبال کند و نه تنها با صرف هزینه بلکه با مدیریت هزینه ها اگر در راستای مقابله و پیشگیری از اعتیاد گام بردارد نه در کوتاه مدت بلکه، در بلند مدت نمره 20 مقابله با اعتیاد را در کارنامه خود باقی خواهد گذاشت.