دریا قدرتی پور: سابقه روی میز ماندن طرح الگوی کشت در کشور ما به یک دهه پیش می رسد. زمانی که اجرای این طرح به بی خیالی گذشت. اما تغییر اقلیم، خشکسالی و تهدید امنیت غذایی، دولت سیزدهم را بر آن داشت تا گرد و غبار این طرح بر زمین مانده را بتکاند.

این طرح در ابتدای سال جاری با مصوبات بودجه امسال شکل جدی تری به خود گرفت تا جایی که سیزدهمین دولت بر اساس بند ب تبصره 8 قانون بودجه 1401‌ و در اجرای قانون پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، وزارت جهاد کشاورزی را مکلف کرد که حداکثر تا 6 ماه نسبت به ابلاغ الگوی کشت اقدام کند تا شلختگی در کشت های سالانه رفع شود.

طبق این دستور، وزارت جهاد کشاورزی ملزم شد که نقطه پایانی بر بی توجهی های سابقه دار نسبت به الگوی کشت نادرست در کشور بگذارد.

اما با اینکه مو لای درز دستور العمل دولت نمی رود و بر اساس این دستور العمل قرار است وزارت جهاد کشاورزی بر اساس آمایش سرزمین و ظرفیت هر استان در تولید، صنایع تبدیلی و آب و هوایی، نسخه کشتی را برای هر منطقه ارائه کند، با این احوال معلوم نیست این تکالیف به خوبی انجام شود.

سرمشق وزارت جهاد کشاورزی در قدم نخست، تمرکز بر محصولات استراتژیک، کم آب بر و مزیت دار هر استان است. در قدم بعدی باید بر اساس تولید متوازن باشد، یعنی نه به آن اندازه بیشتر تولید شود که مجبور شویم محصولات را نابود کنیم که تجربه آن در سیب زمینی و پیاز و گوجه فرنگی فراوان بوده است و یا آنقدر کم تولید شود که قیمت بازار سرسام آور بالا رود و مجبور به واردات شویم.

به این ترتیب باید بر پایه تعادل پیش برویم؛ برنامه ای که اگر درست هدایت شود می تواند کشت های سلیقه ای را کاهش دهد و بر اساس شرایط و نیازها پیش برود.

اکنون کشاورزان ایران هر چه دوست دارند به هر میزان که بخواهند می کارند یا اصلاً نمی کارند و نتیجه آن نوسانات شدید قیمت در بازار یا تولید و یا واردات بیش از اندازه است؛ بنابراین سیاست های تشویقی و تعیین قیمت مناسب و  تسهیلات ارزان می تواند این بازار سلیقه ای را به سمت و سوی مناسبی هدایت کند.

این آشیلی که اکنون وزارت جهاد کشاورزی با آن روبه رو است و اگر چارچوب های درستی برای آن در نظر بگیرد این وزارتخانه می تواند به خودش نمره بیست بدهد و انتظار ده ساله برای تغییر الگوی کشت را به ثمر برساند.

در این راستا می توان به کشاورزان گفت در صورتی که بر اساس سیاست‌های ارائه شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی کشت انجام دهند خدمات مناسبی به آنها خواهند داد. این خدمات باید طوری باشد که منافع کشاورز را تأمین کند.

حتی دولت می تواند سیستم بازار رسانی و صادرات محصولات کشاورزانی که براساس الگوی دولت می کارند را تضمین کند که منافع ملی و خود کشاورزان محقق خواهد شد.

«تعیین قیمت مناسب» هم باید طوری باشد که کفه ترازو به سمت کالاهای اساسی و ضروری سنگینی کند، طوری باشد که کشاورزان را به سمت این محصولات سوق دهد. گندم،‌ برنج، دانه های روغنی، خوراک دام، چغندر قند و غیره از محصولاتی است که نقش مؤثری در افزایش ضریب امنیت غذایی دارد و البته کشور در این محصولات وابستگی شدیدی هم دارد. اما این در صورتی است که اقدامات لازم برای پرداخت تسهیلات و مشوق ها به کشاورزان هم فراهم شود. موضوعی که مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی اصفهان هم بر آن صحه گذاشته و گفته: بهبود اجرای طرح‌های مرتبط با توصیه‌های ترویجی کشاورزی نیازمند ارائه همزمان تسهیلات به کشاورزان است تا بتوان کشت با بهره وری بالا را افزایش داد.

پیمان فیروزنیا معتقد است که توصیه های ترویجی کشاورزی از سوی سازمان جهاد کشاورزی باید همزمان با ارائه تسهیلات باشد تا کشاورزان ترغیب و تشویق شوند که برای تغییر الگوی کشت اقدام کنند.

او همچنین به مسئله مهمتری هم اشاره می کند؛ اینکه تغییر الگوی کشت و به طور کلی کشت جایگزین، هزینه بر است و تا زمانی که کشاورزان در زمینه اختصاص اعتبار و ارائه تسهیلات حمایت های لازم را نداشته باشند به سمت آن نخواهند رفت.

از گفته های فیروزنیا این مهم مشخص می شود که تا زمانی که اجرای طرح های توصیه ای ترویجی و تغییر الگوی کشت از طرف سازمان جهاد کشاورزی به مشارکت و همکاری کشاورزان گره نخورد، وضعیت به همین منوال باقی خواهد ماند و تغییری نخواهد کرد.

با توجه به اینکه اکنون ابزار قانونی برای توقف کشاورزی پُرآب بَر وجود ندارد بنابراین، تنها راهی که باقی می ماند مشارکت کشاورزان است. مشارکتی که اگر به آن بی توجهی شود معلوم نیست چه خطراتی برای اقتصاد کشور در برخواهد داشت.

مهمترین آسیب عدم اجرای «الگوی کشت» هدر رفتن آب کشاورزی است به طوری که اکنون تأمین آب شرب را هم تهدید می‌کند. کشاورزان بدون اطلاع از میزان آبی که وجود دارد محصولات آب‌ بر می کارند اما در نیمه فصل محصولشان در اثر بی آبی از بین می رود در حالی که می توانند با اجرای الگوی کشت محصول کم آب بری را جایگزین کنند و سطح بیشتری زمین بکارند و در عین حال در اقتصاد و امنیت غذایی کشور مشارکت کنند.