دریا قدرتی پور: جنگ بر سر زباله ها میان چند گروه در اصفهان امری طبیعی شده است. البته این جنگی نیست که چنگ و دندان به هم نشان بدهند بلکه جنگ بر سر این است که چه کسی زودتر سر از نایلون های زباله درمی آورد. این در حالی است که ایستگاه های بازیافت در اصفهان این روزها سرشان خلوت است و در کنار هیاهوی همیشگی سطل‌های زباله در محله‌ها، داستان زباله با آرامشی ظاهری در غرفه‌های بازیافت به زبانی دیگر روایت می‌شود.

غرفه‌ها، ساده و تر و تمیزند، سر و کارشان بیشتر با زنان و گاهی با مردهای مسن است، بچه‌ها هم به نمایندگی از مادرانشان می‌آیند با کلی بطری خالی و کاغذ و کارتن که در خانه از زباله‌های خیس جدا شده‌اند.

این مردم چند پله از کسانی که تر و خشک را تنگ هم می‌زنند و می‌چپانند در کیسه‌های پلاستیکی و خوراک زباله‌گردها را جور می‌کنند، جلوترند. خیلی‌هایشان نگاه زیست‌محیطی به این تفکیک دارند ولی بقیه که نگاهشان مادی است زباله‌ها را جدا می‌کنند که چیزی بگیرند؛ پول یا اسکاچ، مایع ظرفشویی، پودر لباسشویی، شامپو، حتی عروسک برای دختربچه‌ها.

طلای کثیف کثیف کثیف

پشت این بده ‌بستان‌های مختصر اما باز هم تجارت زباله خوابیده که غرفه‌دار و پشت سرش، پیمانکار را به بیراهه می‌برد. داستان باز هم داستان ارزش طلای کثیف است.‌ داستان پولی که از پسماند درمی‌آید و خیلی از پیمانکاران بیشترش را برای خودشان می‌خواهند حتی اگر بهایش کلاه گذاشتن سر مردم باشد. گرچه به گفته مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان، این موضوع به هیچ وجه در مورد پیمانکاران شهرداری صدق نمی کند.  به گفته غلامرضا ساکتی، پیمانکاران قرارداد های محکمی دارند و هر گونه تخلف باید از طرف مردم به شهرداری اطلاع داده شود تا از طریق قانون به این موضوع رسیدگی شود.

زباله در اصفهان اما برای خودش داستان مفصلی دارد، در این کلانشهر مثل همه جای دنیا، زباله طلای کثیف به حساب می آید و بر سرش رقابت است تا جایی که نان خیلی ها در این شهر در بین زباله ها یافت می شود. گروه های مجهول الهویه و یا به قول مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان، دلالانی که دست های نامرئی در چنگ انداختن به زباله ها از طریق دوره گردها دارند و این روزها از کم رغبتی مردم و دلسردی آنها نسبت به تحویل بازیافت هایشان به غرفه های بازیافت استفاده می کنند و برای خودشان کاسبی خوبی راه انداخته اند.

زباله گردها هم خوب یاد گرفته اند که از ترحم مردم چطور می شود استفاده کرد. دوره گردهایی که معمولا سن پایینی دارند و  بخش بزرگی از مافیای جمع آوری زباله هستند. آنها اولین کسانی هستند که در این چرخه نقش جمع آوری بازیافت ها را بر عهده داشته و بیشترین غنیمت را برای خود جمع می کنند.

بعد از آنها وانت های بازیافت وابسته به شهرداری هستند که این روزها چیز دندان گیری نصیبشان نمی شود؛ علت مشخص است؛ مشوق هایی که تا قبل از این باعث می شد مردم از خیر زباله گردها و دوره گردها بگذرند، اما دیگر مثل گذشته خبری از این مشوق ها نیست.

بنابراین نمی توان احساس بازنده بودن در میان شهروندان را جدی نگرفت و به راحتی از آن گذشت، حتی اگر فرهنگسازی هم بشود اما آنهایی که مسئولانه تا پای غرفه‌های بازیافت می روند این احساس شکست تکرارشونده‌ را برنمی تابند و این می شود یک جور خطر علیه محیط زیست و حسی به نفع باندهای مرموز زباله.

نه پول می دهند، نه جنس

این بی انگیزگی را می توانی در لابه لای گپ های چند خانم که کنار غرفه بازیافت در محدوده خیابان مدرس ایستاده اند بیابی. وقتی زباله هایشان را تحویل می دهند و چیزی دستشان را نمی گیرد به جز چند کیسه فریزری، تصمیمشان برای عدم تفکیک زباله ها جدی تر می شود. آنها به اعتراض هم که شده می خواهند دیگر زباله هایشان را تفکیک نکنند و اگر می کنند به این غرفه تحویل ندهند و آن را به وانت های دوره گردی بدهند که حداقل پول کمی را بابت این بازیافت ها به آنها می دهد.

مدیر عامل سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان به ما اما پاسخ می‌دهد که تفکیک زباله باید به چشم وظیفه‌  شهروندی باشد. اینکه این زباله های ارزشمند که می توانند بازیافت شوند نباید جایشان در کنار مابقی پسماندها باشد و مردم باید برای نجات محیط زیست تلاش کنند و این به نوعی فرهنگسازی شود. به گفته او با این کار از یک سو دست زباله‌گردها از پسماندها کوتاه می‌شود و از سویی دیگر چرخه معیوب زباله سامان می‌گیرد:«اگر پسماندهای خشک تفکیک شود، حجم زباله‌های تولیدشده نیز کاهش می‌یابد و تعداد دفعاتی که شهرداری مجبور است زباله‌ها را جمع، حمل و سپس فرآوری کند کمتر می‌شود و در نهایت هزینه این چرخه کاهش می‌یابد.»

غلامرضا ساکتی البته نه منکر بروز تخلف دربرخی ازغرفه‌های بازیافت که پیمانکاران اداره‌شان می‌کنند، می شود و نه آن را تایید می کند. او فقط می گوید اگر شهروندان تخلفی دیدند آن را به شهرداری اطلاع دهند.

اما او در حالی از عدم تخلف می گوید که در بسیاری از این غرفه ها زباله ها بدون وزن کردن تحویل گرفته می شود و در اکثر اوقات فیشی به شهروندان تحویل نمی شود و به نوعی این هم در نگاه شهروندان تخلف محسوب می شود.

اما هرجا پای پیمانکار به موضوعات شهری باز می‌شود صاف کردن مسیرهای کج و معوج، سخت به نظر می‌رسد. با توجه به اینکه ساکتی به ما گفت: مردم با وجود عدم دریاقت مشوق ها هم نباید از تفکیک زباله دلسرد شوند، به این خاطر که در کشورهای دیگر حتی برای تفکیک زباله ها پول هم از مردم گرفته می شود.

تجارت دو میلیاردی

او همچنین رشته پرانگیزه شدن مردم برای تفکیک زباله را به دست غرفه‌ ها نمی داند و می گوید: «برای تشویق مردم به تفکیک زباله هایشان مشوق هایی در نظر گرفته ایم از جمله این مشوق ها بیمه های آتش سوزی برای ساختمان ها است که باعث می شود مردم به این سمت روی بیاورند.»

در این بین آمارها می‌گوید در اصفهان هر روز حدود 900 تن پسماند تولیدی شهروندان به کارخانه کود آلی منتقل می‌شود. در بین زباله‌های تولیدی هر 24 ساعت در اصفهان بخشی از آن شامل زباله خشک شامل مقوا، پلاستیک، شیشه، فلزات و نان خشک جمع‌ می‌شود که همگی قابل بازیافت است؛ زباله‌های مردم اصفهان،‌ پسماندهایی که مردم مناطق مختلف این کلانشهر هر روز در سطل‌های زباله یا در نهایت بداخلاقی در جوی‌های آب و کنار دیوارها و درون باغچه‌ها می ریزند و یا به قول مدیر سازمان مدیریت پسماند شهرداری اصفهان نگاه خیرخواهانه آنها باعث می شود که 80 درصدش با ارزش تقریبی روزانه دو میلیارد تومان به دست کودکانی برسد که اکثرا از اتباع بیگانه هستند.