دریا قدرتی پور: صدها کشته و زخمی در زلزله 5/9 ریشتری خوی و حالا هم  ده ها هزار کشته و زخمی در زلزله 8/7 ریشتری ترکیه در همسایگی ما، یک بار دیگر این بحث را پیش آورده که آیا ممکن است در اصفهان هم چنین زلزله های شدیدی رخ بدهد؟

احتمال وقوع یا عدم وقوع زلزله شدید در اصفهان همیشه با یک پایان باز روبرو بوده است. عده ای همواره مخالف بوده اند و معتقدند که هیچ زلزله پرقدرتی در اصفهان به وقوع نمی پیوندد ولی بر عکس عده ای هم این احتمال را می دهند که ممکن است روزی اصفهان غافلگیر شود و اصفهانی ها با زلزله سهمگین و مرگ آوری روبرو شوند.

موافقان این احتمال به مطالعات و آمارها بسنده می کنند. آمارهایی که چندان کهنه  نیست. درست یکسال پیش در دی ماه  زمین 627 بار در ایران لرزید که سهم استان اصفهان از این لرزش ها 58 زمین لرزه بود که بیشترین تعداد را بعد از خراسان رضوی با 86 زمین لرزه و کرمان با 73 زمین لرزه به خودش اختصاص داد؛ زلزله هایی که در 100 کیلومتری شهر اصفهان اتفاق افتاده است.

گرچه از حدود یک قرن پیش  تا به امروز زلزله سهمگینی در اصفهان نیامده و همه در شعاع 100 کیلومتری از مرکز اصفهان بوده اند اما همین زلزله ها سالانه با بزرگای بین 3 تا 4 ریشتر ثبت می شود و در این محدوده تعداد زیادی گسل از جمله 63 گسل فعالِ مهم شناسایی شده اند؛ گسل هایی که ده ها و در مواردی تا چند صد کیلومتر درازا دارند.

همچنین نتایج به دست آمده حکایت از وجود چند گسل فعال مهم با راستاهای مختلف در حواشی شهر اصفهان دارد و نشان از وقوع قابل توجه لرزه هایی در جنوب و به ویژه جنوب غرب شهر اصفهان می دهد. ریزلرزه هایی که همواره مناطق اطراف اصفهان را لرزانده اند اما صد سالی می شود که خود اصفهان از این لرزه ها در امان مانده است. اما آیا این به این معنا است که در اصفهان زلزله نمی آید؟

هیچ پاسخ روشنی در این زمینه وجود ندارد به این خاطر که واقعیت ها و مدل هایی که برای ترسیم سناریو زلزله باشد وجود ندارد. اطلاعات مرکز ژئوفیزیک دانشگاه تهران هم تنها ارقام و آماری را نشان می دهد که اطراف اصفهان را لرزانده اند و هنوز نه کسی می داند و نه می تواند حدس بزند که آیا باید روزی در اصفهان هم شاهد زلزله شدید باشیم یا نه.

نخستین مطالعه انجام گرفته در خصوص وضعیت لرزه خیزی ناحیه اصفهان، تحقیقات انجام یافته توسط کارشناسان زمین شناسی به مدت بیش از دو سال، طی مرداد ماه سال 1355 تا آذرماه 1357 است که نشان می دهد در این محدوده، زمین لرزه های ثبت شده بزرگی های متفاوتی داشته اند؛ از 1 ریشتر تا 5 ریشتر. طبق این آمار، بیش از چند صد ریزلرزه با بزرگی بین 2 تا 5 ریشتر طی 730 روز رخ داده است. دومین مرحله از برداشت فعالیت های لرزه ای منطقه  اصفهان طی سال های 2000 تا 2003 میلادی است که در کمتر از 3 سال توسط پایگاه لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در استان اصفهان انجام گرفته است. زمین لرزه های ثبت شده در این دوره نیز مشابه با داده های دوره نخست بهب تعداد 204 ریزلرزه با بزرگی بین 1 تا 2 ریشتر، تعداد 128 ریزلرزه با بزرگی بین 2 تا 3 ریشتر، تعداد 5 ریزلرزه با بزرگی بین 3 تا 4 ریشتر و تنها یک ریزلرزه با بزرگی بین 4 تا 5 ریشتر ثبت شده است. اما هیچکدام از این لرزش ها منجر به این نشده که در شهر اصفهان خسارتی از بابت زلزله ایجاد شود. در شهریور سال 97 نیز چندین زمین لرزه در حوالی حسن آباد در اطراف تالاب گاوخونی رخ داده که بزرگترین آن 4/9 ریشتر بوده است. همچنین در 31 فروردین سال 92 حوالی ساعت یک شب زمین لرزه ای با بزرگی4/1 ریشتر در منطقه حبیب آباد در مجاورت شهر اصفهان رخ داد که چون در عمق کم زمین بود موجب تکان های نسبتاً شدید و وحشت مردم اصفهان شد اما خسارتی وارد نکرد.

با این وجود نمی توان به صراحت اعلام کرد که هیچوقت در اصفهان زلزله خسارت باری اتفاق نیفتاده است. تنها کافی است کمی به عقب برگردیم. زمین لرزه تاریخی سال 722 هجری شمسی مصادف با 1344 میلادی باعث تخریب شهر و چند خانه شد و طی آن حدود 20 تن کشته شدند. این زمین لرزه نشان داد که اصفهان نیز چندان از تیررس زلزله خارج نبوده است. خطری که میزان آن به گفته کارشناسان زمین شناسی به دلیل پوشش وسیع آبرفت های دشت اصفهان توسط مناطق زراعی و مناطق مسکونی، چندان مشخص نیست و به همین خاطر است که تشخیص گسل های حوالی شهر در این مناطق به سادگی مشخص نمی شود.  اما وقوع بیش از 50 زلزله در اطراف اصفهان این نگرانی را ایجاد کرده که ممکن است اصفهان هم روزی به سرنوشت خوی یا شهرهای ترکیه دچار شود.

گرچه منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان بارها به صراحت اعلام کرده که این زلزله ها مربوط به 100 کیلومتری اصفهان است و مردم نباید نگران باشند اما به علت کمبود دستگاه های لرزه نگار ممکن است این باور اشتباه باشد. موضوعی که برخی از پژوهشگران نیز در مورد آن به صراحت موضع گرفته اند و شرایط اصفهان را در برابر زلزله، مخاطره آمیز توصیف کرده اند.

مجتبی بصیری، پژوهشگر مخاطرات و بحران، از جمله کارشناسانی است که به آمارهای مختلف طی چندسال گذشته اشاره کرده است. به گفته این پژوهشگر، در منطقه غرب اصفهان گسل های زاگرس وجود دارد که پتانسیل لرزه خیزی بالایی دارند: «به طور مثال زمین لرزه فروردین سال ۱۳۵۶ در حوالی ناغان در شهرستان اردل استان چهارمحال و بختیاری با بزرگی 6 ریشتر بود که حدود 100کیلومتر با اصفهان فاصله داشت و موجب تکان های شدیدی در اصفهان شد. گسل های مناطق کاشان و زفره نیز پتانسیل ایجاد زمین لرزه های بزرگتر از 7 ریشتر را داشته و در پیشنه تاریخی خود، موجب خسارات و تلفات سنگینی در این مناطق شده اند، همچنین در جنوب اصفهان و در مناطقی مثل کلاه قاضی، بهارستان و شهرضا گسل های فعالی وجود دارند.»

گسل هایی که این کارشناس از آنها سخن به میان می آورد معلوم نیست با وجود فرونشست و پایین رفتن آب های زیرزمینی تا چه حد می توانند قدرت داشته باشند و تا چه میزان ممکن است اصفهان را به خطر بیاندازند.

با این تفاسیر وقتی به عکس ها و فیلم های کشور همسایه نگاه می کنیم که همین چند روز پیش زلزله خانه هایش را با خاک یکسان کرده و هزاران کشته به جای گذاشته نمی توان دست روی دست بگذاریم و به این امید باشیم که در اصفهان زلزله نمی آید؛ شاید روزگاری برسد که اصفهان هم از این بلای مهیب جان به در نبرد و آن موقع اگر آمادگی لازم را نداشته باشیم معلوم نیست چه بر سر نصف جهان خواهد آمد.