دریا قدرتی پور: زلزله همیشه بیخ گوش ایران بوده است و کشور ما پتانسیل زلزله های بزرگ را همیشه داشته اما اینکه ویرانگری اش تا چه حد باشد معلوم نیست. همین معلوم نبودن اینکه زلزله کی می آید و کجا می آید احتمال وقوعش را مبهم کرده است اما اینکه چقدر ما می توانیم مدیریت داشته باشیم حرف دیگری است.

زلزله چه کوچک و چه بزرگ کار خودش را می‌کند و از قوانین زمین دستور می‌گیرد، اما این ما هستیم که آماده نیستیم، ما که در کوچه‌های باریک و تنگ شهرهایمان مجوز ساخت بناهای مسکونی شش هفت طبقه می‌دهیم و باز اجازه می دهیم که برج ها بدون استانداردهای معین زلزله روی گسل ها ساخته شود.

در 15 سال اخیر لرزش های مختلفی با ریشترهای کم و زیاد ایران را لرزانده است. از زلزله بم که با بزرگای 6/5 ریشتر در سال 82 رخ داد و بیش از 40 هزار نفر کشته داد تا زلزله خوی که همین اخیراً روی داد و خسارات و تلفات جانی زیادی را در پی داشت.

بعد از زلزله هایی که در دو دهه اخیر رخ داد هشدارهای زیادی در رابطه با کلانشهرهای در معرض زلزله داده شده است. بیشترین شهرهای در معرض خطر زلزله و هشدارهایی که در این رابطه داده شده راجع به 10 شهر اول کشور است که بالغ بر 25 میلیون نفر در داخل و حومه این شهرها زندگی می کنند. شهرهایی همچون تهران، مشهد، اصفهان، کرج، تبریز، شیراز، اهواز، قم، کرمانشاه و ارومیه.

اما نکته مهم این است که بر اساس نقشه پهنه بندی خطر نسبی زلزله در ایران، در فهرست 10شهر اول، فقط شهر اصفهان است که در رده خطر نسبی بالای زلزله قرار نمی گیرد؛ بنابراین، با کسر جمعیت اصفهان و حومه، حدود 22 میلیون نفر از جمعیت حدود 28 درصد از جمعیت ایران در پهنه خطر نسبی بالا و در داخل و حومه شهرهای اصلی و پرجمعیت ایران زندگی می کنند. این آمار نشان می دهد که ریسک زلزله در ایران به ویژه در مورد شهرهای مهم و اصلی ایران بالاست.

به گفته کارشناسان، در ایران به طور متوسط سالانه حدود 200 زلزله با بزرگای بین 4 تا 5، 20 زلزله با بزرگای 5 تا 6، 2 زلزله با بزرگای 6 تا 7 و در هر دهه 2 زلزله با بزرگای بیش از 7، مورد انتظار است و ثبت می شود.

زلزله با بزرگای کمتر از 4 ریشتر، هنوز به طور مرتب ثبت نمی شود، چرا که پوشش شبکه لرزه نگاری با تعداد و چگالی یکنواخت از نظر تعداد ایستگاه یکسان در همه پهنه های مساحتی و جغرافیایی در کشور هنوز وجود ندارد.

ولی آنطور که استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله مناطق زلزله خیز و خطرناک می گوید؛ می توان حدس زد که حدود 2000 زلزله، سالانه با بزرگای بین 3 و 4 ریشتر در ایران رخ دهد که در دهه گذشته به دلیل همین نقص در پوشش کامل شبکه لرزه نگاری حدود نیمی از کل رخدادها یعنی حدود 10 هزار یا سالانه حدود هزار تا از این رویداد های کوچک، ثبت و گزارش شده اند؛ با این حساب، باید گفت که حدود 6 زلزله با بزرگای 3 یا بزرگ تر در پهنه ایران رخ می دهد.

زارع معتقد است: اگر روی چنین گسل هایی شناخت دقیقی از دوره بازگشت رخداد زلزله های مهم با بزرگای بیش از 6 ریشتر وجود داشته باشد و به ویژه از آخرین رخداد زمین لرزه مهم مدت قابل ملاحظه ای هم گذشته باشد و ما با نبود لرزه ای بر روی آن قطعه گسل مواجه باشیم در آن صورت می توانیم گسل مذبور را به عنوان گسل خطرناک و مهمتر در نظر بگیریم، به ویژه وقتی چنین وضعی در نزدیکی شهرهای پرجمعیتی مانند تهران، کرج، تبریز و مشهد برقرار باشد.

این پژوهشگر همچنین با اشاره به اینکه مناطق خطرناک از نظر رخداد زمین‌لرزه پیرامون گسل‌های فعال ایران هستند می گوید: این گسل‌ها بیشتر در نواحی مرز بین کوه‌ها و دشت‌های ایران قرار گرفته‌اند.

زارع، شمال تنگه هرمز در بندرعباس را به عنوان لرزه‌خیزترین نقطه ایران دانسته و توضیح می دهد که مناطق منتهی الیه جنوب غرب ایران در دشت خوزستان و حومه از جمله شهرهای خرمشهر و آبادان به عنوان منطقه کم ‌لرزه کشور محسوب می‌شوند. این دو شهر در دشت خوزستان واقع شده‌اند و کمترین میزان تغییرات شکل پوسته زمین در کشورمان در این نواحی رخ می‌دهد.

از نقاط دیگری که مناطق آرام زلزله به شمار می رود نیز نواری به نام نوار سنندج- سیرجان است که شهرهای سنندج، گلپایگان، اصفهان و سیرجان در آن قرار دارند و این منطقه به عنوان منطقه‌ ای آرام شناخته می‌شود.

در مقابل، تهران، تبریز، مشهد، نیشابور، بیرجند، جیرفت، تربت حیدریه و کرمان شهرهایی هستند که گسل‌های فعالی از نواحی پرجمعیت آنها عبور می‌کند.