نقش «پروژه گاپ ترکيه» در آينده محيط زيست ايران و بهره‌برداري اين کشور از آب به عنوان سلاح جديد، بحران ريزگردهاي داخلي و خارجي، نابودي مراتع و کشاورزي، خشک شدن هورها، عدم توجه به ديپلماسي آب، مورد بررسي کارشناسان در برنامه «ثريا» قرار گرفت.

به گزارش تسنيم، در آخرين قسمت از برنامه «ثريا» در سال 95 موضوع «ريزگردهاي استان خوزستان» مورد بررسي قرار گرفت. حجت‌ا... ميان‌آبادي استاد دانشگاه و دکتراي مديريت منابع آب از هلند، در اين برنامه درباره عوامل خارجي گردوغبارها در کشور، گفت: نخست اينکه مسئله گردوغبارها فقط مربوط به کشور ما نيست بلکه دنيا هم با اين چالش روبه‌رو است.

اين کارشناس مسائل آب تصريح کرد: نگاه کلي به مسئله ريزگردها بايد داشته باشيم؛ کشور ما در عوامل خارجي ريزگردها از سه نقطه مورد هجمه قرار مي‌گيرد؛ يکي عوامل غربي است که منشأ آن سوريه، عراق، اردن و عربستان است.

ميان‌آبادي افزود: کانون ديگر شمال شرق کشور است که اين کانون در حال جدي شدن است، البته کانون هاي ريزگردها در سيستان و بلوچستان هم سال هاي طولاني است که اين منطقه را تحت تأثير قرار داده است.

وي با اشاره به عوامل خارجي گردوغبارها گفت: ما بين دو حوضه پرتنش دنيا يعني آمو دريا و دجله و فرات هستيم و ديگر اينکه با افغانستان نيز در حوضه آبي مشترک هستيم که مشکلاتي را ايجاد کرده است.

اين کارشناس مسائل آب تصريح کرد: مسئله ريزگردها در سيستان و بلوچستان ناشي از کانون تالاب هاي هامون است و علت اصلي آن نيز به عدم تأمين حقابه هامون باز مي گردد که بايد مورد توجه ديپلماسي ما قرار گيرد.

ميان‌آبادي به کانون ديگري که کشورمان را تهديد مي‌کند اشاره کرد و گفت: کانون ديگر کانون درياي آرال است؛ درياچه آرال يکي از بزرگ ترين درياچه‌هاي دنياست که به علت سوءمديريت، سدسازي و انتقال آب، دچار بحران خشکي شده و از آن به عنوان فاجعه زيست محيطي نام مي‌برند.

وي ادامه داد: در حال حاضر اين درياچه کاملاً خشک شده و دستکاري هاي طبيعي انسان‌ساز يکي از علت هاي چالش هاي پيش‌ آمده بوده است.

اين کارشناس مسائل آب اظهار داشت: منبع کانون درياچه آرال مي‌تواند بسيار خطرناک باشد؛ مساحت آرال در سال 1960 حدود 68 هزار کيلومتر مربع بوده و مساحت آذربايجان شرقي نيز حدود 46 هزار کيلومتر مربع است که نشان‌دهنده وسعت بالاي اين درياچه است و خشک شدن آن زنگ خطر جدي براي گردوغبار و حرکت آن به سمت شمال شرق محسوب مي‌شود.

ميان‌آبادي با بيان اينکه تالاب بين‌النهرين بين ايران و عراق مشترک است و سه قسمت هور الحمار، هور المرکزي و هورالهويزه يا هورالعظيم در زير مجموعه آن قرار دارند، گفت: هورالهويزه يا هورالعظيم بين دو کشور مشترک است و 30 درصد آن در ايران قرار دارد.

وي خاطرنشان کرد: متأسفانه به‌دليل سد‌سازي و اقداماتي که در دجله و فرات تا سال 2000 انجام شد هورالحمار و هورالمرکزي خشک شد، البته اقدامات بالادستي تأثيرگذاري بسزايي در خشک شدن هورها داشته است.

اين کارشناس مسائل آب تصريح کرد: متأسفانه هورالهويزه يا هورالعظيم از 1973 تا 2000 خشک شده و بسيار اثر گذاشته است؛ دليل اصلي آن نيز سوءمديريت در داخل و برخي مسائل سياسي بوده است.

ميان‌آبادي افزود: يکي از اصلي ترين علت خشک شدن تالاب هورالعظيم، پروژه «آناتولي جنوبي» يا «گاپ» ترکيه بوده و اين پروژه‌هاي سدسازي موجب بروز مشکلاتي شده است.

وي حوضه دجله و فرات را يکي از پرتنش‌ترين حوضه‌هاي دنيا دانست و گفت: اين تنش و مشکلات ايجاد شده بخاطر اقدامات غير منصفانه ترکيه در بالادست بوده و حتي در گذشته شاهد تنش هاي نظامي ميان اين کشور و سوريه بوده‌ايم البته اين تنش ها همچنان نيز ادامه دارد.

اين کارشناس مسائل آب خاطرنشان کرد: پروژه آناتولي جنوبي يا گاپ يکي از پروژه‌هايي است که 22 سد را شامل مي‌شود و ترکيه اين فعاليت را به بهانه توسعه مناطق کردنشين مدنظر قرار داده و در اصل به‌دنبال اين است که به استفاده سياسي از اين کار بپردازد؛ آنها مي‌خواهند از آب به عنوان سلاح درمقابل کشورهاي پايين دست همچون سوريه، عراق، ايران و حتي کشورهاي عربي استفاده کند.

ميان‌آبادي افزود: ترکيه از اين پروژه‌هاي سدسازي هدف هاي سياسي و امنيتي را دنبال مي‌کند و مي‌خواهد عليه کشورهاي پايين دست استفاده کند.

وي تصريح کرد: تا‌کنون 21 درصد از پروژه آبياري و 74 درصد از طرح هاي برق آبي ترکيه در اين حوضه آناتولي جنوبي يا گاپ تکميل شده است.

اين کارشناس مسائل آب با بيان اينکه يکي از علل خشک شدن هورها موضوعات عدم توجه به پايين دست بوده است، گفت: تبعات خشک شدن هورها را شاهد هستيم که بايد مسئولان ذيربط به پروژه گاپ توجه کنند.

ميان‌آبادي تصريح کرد:‌ مطالعات نشان مي‌دهد ميزان ذخيره سدهاي ترکيه در حوضه دجله در حال حاضر معادل کل آورد ساليانه رودخانه دجله است و ترکيه اگر اراده کند مي‌تواند کل دجله را پشت سدهايش ذخيره کند.

وي افزود: ترکيه دنبال اين است که با استفاده از آب، سلاح جديدي داشته باشد؛ هنوز پروژه ترکيه، سوريه و عراق روي دجله تمام نشده است و ما بايد اينها را به‌طور جدي مدنظر قرار دهيم؛ اگر اقدامات ترکيه را جدي نبينيم، تبديل به تهديد مي‌شود.

اين کارشناس مسائل آب درباره سد پرتنش «ايليسو» و مشکلات ناشي از آن اظهار داشت: اين سد نيز بسيار چالش‌برانگيز بوده است؛ اين سد را ترکيه روي دجله احداث مي‌کند و تبعات جدي براي مردم ترکيه، سوريه، عراق و حتي ايران در بحث زيست محيطي به‌دنبال دارد.

ميان‌آبادي افزود: سد ايليسو يک پروژه برق آبي است و در سال 2007 زماني که سه کشور اروپايي قصد همکاري در ساخت آن را داشتند با اعتراضات مردمي خود روبه‌رو شدند و از ادامه فعاليت انصراف دادند چراکه مردم اين کشورهاي اروپايي اين سد را عامل بروز مشکلات زيست محيطي براي کشورهاي پايين دست عنوان مي‌کردند.

وي خاطرنشان کرد: مردم کشورهاي اروپايي مشارکت کننده در سد ايليسو از معضلات پيش‌روي اين سد باخبر بودند اما مسئولان و کارشناسان زيست محيطي در کشورمان هيچگونه توجهي به اين معضل نداشتند.

اين کارشناس مسائل آبي تصريح کرد: متأسفانه در حال حاضر به محيط زيست ظلم مي‌شود و آن را در حد و اندازه‌هاي سگ‌کشي يا توجه به خرس قهوه‌اي نزول مي‌دهند در صورتي که بايد به اين مسائل نيز توجه شود.

ميان‌آبادي گفت: روي ديپلماسي حوزه آب مغفول مانده‌ايم؛ مسئله ديپلماسي مغفول بوده و اميدواريم جدي پرداخته شود؛ متأسفانه ترکيه اقداماتي هم در افغانستان عليه ما انجام مي‌دهد و بايد از طريق ديپلماسي پيگيري شود.

وي درباره اين پرسش که آيا ترکيه حق دارد که بگويد آب هم همانند نفت است؟ اظهار داشت: در حقوق بين‌المللي اين موضوع کاملاً رد شده و اين اشکال است که برخي متخصصين آب را به شکل کالا مي‌بينند؛ حقابه پايين‌دست طبق کنوانسيون ها بايد رعايت شود؛ کشورهاي بالا دست و پايين دست بايد از منابع آبي به گونه‌اي استفاده کنند که مانع آسيب به کشورهاي پايين‌دست شود.