نصف جهان: تمام تیم‌‌های لیگ برتری از قوانین دست و پاگیر و محدودکننده سازمان لیگ ناراضی هستند، اما با وجود این، هیچ اقدامی از سوی سازمان لیگ در جهت اصلاح این قوانین انجام نشده است و قوانین یک شبه سازمان لیگ همچنان استوارند. قوانینی که از نظر مسئولان سازمان لیگ در جوان‌سازی لیگ مؤثر بوده و پیرو آن، هیچ بعید نیست طی فصول آتی بندها و تبصره‌های عجیب‌تری نیز به آن اضافه شود.

سهمیه زیر 23 سال به عنوان رابطی بین تیم‌های پایه و بزرگسال تعریف شده و امتیازی است برای بازیکنانی که از تیم‌های پایه خارج شده‌اند تا بتوانند مدت بیشتری در تیم‌های بزرگسال به میدان بروند و تجربه لازم را کسب کنند. در فصول اولیه برگزاری لیگ برتر، هر تیم مجاز به جذب 22 بازیکن بزرگسال، پنج بازیکن زیر 23 سال و پنج بازیکن امید (زیر 21 سال) بود و تنها 16درصد از ظرفیت بازیکنان یک تیم در اختیار این رده سنی قرار می‌گرفت. تغییرات در این زمینه از تابستان 91 آغاز شد و در مرحله اول، یک بازیکن از سهمیه بزرگسال کم شد و به سهمیه زیر 23 سال اضافه شد تا ترکیب 21+6 شکل بگیرد. یکسال بعد و در تابستان 92، ابتدا ترکیب 20 بازیکن بزرگسال و هفت بازیکن زیر 23 سال مطرح شد که با فشار برخی باشگاه‌ها تبدیل به 21 بازیکن بزرگسال و 9 بازیکن زیر 23 سال شد. یکسال بعد و در سیر این تغییرات، سازمان لیگ تصمیم به کسر سه بازیکن از لیست بزرگسال گرفت تا ترکیب جدید 18 بازیکن بزرگسال و 9 بازیکن زیر 23 سال شکل بگیرد. ترکیبی که سه سال از اجرای آن گذشته و در حال حاضر مشکلات بسیاری را برای تیم‌های لیگ برتری فراهم آورده است.

9 نفر از 37 بازیکنی که تیم‌های لیگ برتری مجاز به ثبت نام آنها هستند در رده سنی زیر 23 سال قرار می‌گیرند، چیزی حدود یک چهارم ظرفیت یک تیم لیگ برتری؛ سئوال اینجاست که چه زمانی در اختیار این بازیکنان قرار گرفته است؟ پاسخ در لیگ پانزدهم 5/14درصد و در لیگ شانزدهم 10/3درصد زمان بازی، که بخش عظیمی از زمان بازی در اختیار این گروه سنی در لیگ پانزدهم در اختیار دو تیم سقوط کرده راه‌آهن و استقلال اهواز بوده که به دلایلی با مشکلات مواجه شدند و ناچار به استفاده از بازیکنان زیر 23 سال شدند. همچنین در پایان لیگ پانزدهم، 101 بازیکن زیر 23 سال عضو تیم‌های لیگ برتری بودند، این در حالی است که در پایان لیگ شانزدهم این تعداد به 90 رسیده بود، کاهش بیش از 4درصدی زمان بازی و حدود 10درصدی تعداد بازیکنان این رده سنی نشان‌دهنده عدم علاقه‌مندی تیم‌های لیگ برتری به این سهمیه است. با وجود این، سازمان لیگ کماکان بر ترکیب 18+9 تأکید دارد، تأکید که چه عرض کنیم، از نظر سازمان لیگ برتر این طرح موفق بوده و در راستای جوانگرایی نیز بوده است!

این طرح سازمان لیگ مشکلات فراوانی را برای تیم‌های ایرانی حاضر در لیگ قهرمانان آسیا نیز به وجود آورده است. در لیگ برتر این قانون برای تمام تیم‌ها اجرایی است، در حالی که در رقابت‌های آسیایی سهمیه زیر 23 سال معنایی ندارد و تیم‌ها مجاز به ثبت 30 بازیکن با شرایط آزاد هستند. به عبارتی تیم‌های ایرانی با قوانین داخلی ایران، با 12 یار بزرگسال کمتر به مصاف رقبای آسیایی می‌روند. البته فدراسیون و سازمان لیگ منعی برای خرید بازیکن بیشتر از محدوده تعیین شده برای رقابت‌های آسیایی ندارد، ولی از آنجا که بازیکنان مذکور فقط اجازه بازی در رقابت‌های آسیایی را خواهند داشت نه تیم‌ها به جذب بازیکن برای شش تا هشت بازی اقبال داشته‌اند و نه بازیکنان. قوانین داخلی در این زمینه باعث آسیب دیدن تیم‌های ایرانی در رقابت‌های بین‌المللی شده است.

تنها 18 بازیکن با رده سنی آزاد، قانونی است که فقط در ایران می‌توان آن را مشاهده کرد. در نقاط مختلف دنیا سهمیه زیر 23 سال معنایی ندارد و به جای سه بخش کردن بازیکنان (بزرگسال، زیر 23 سال و زیر 21 سال)، تیم‌ها در نقاط مختلف دنیا به دو بخش بزرگسال و زیر 21 سال تقسیم شده‌اند. در انگلستان به عنوان مهد فوتبال دنیا، تیم‌ها مجاز به جذب 25 بازیکن بزرگسال هستند و به طور نامحدودی می‌توانند از بازیکنان زیر 21 سال خود که در تیم دوم و آکادمی ثبت شده‌اند بهره ببرند. البته اتحادیه فوتبال انگلیس قوانین محدود کننده‌ای نیز دارد، به طور مثال هشت بازیکن از 25 نفر بایستی در فوتبال انگلیس رشد کرده باشند. قوانینی که بعد از سال‌ها بحث و جدل در فوتبال ایتالیا نیز اجرا شد. در فوتبال اسپانیا نیز هر تیم مجاز به ثبت 25 بازیکن با شرایط آزاد است و تا سقف 15 نفر از نفرات زیر 21 سال خود که در تیم دوم ثبت شده است را می‌تواند در تیم اصلی به کار بگیرد. سئوال اینجاست که در تعیین سهمیه‌ها، الگوی ما کدام کشور صاحب فوتبال بوده است؟

از میان تمام بازیکنانی که در لیست زیر 23 سال تمام تیم‌های لیگ برتری قرار داشتند، 37 بازیکن کمتر از پنج بار در لیست بازی (و نه الزاماً در زمین) حضور داشتند، به عبارتی حدود 40 درصد این بازیکنان تنها پنج بار یا کمتر در لیست 18 ( و بعدها 20) نفره قرار گرفتند. 9 بازیکن حتی یک بار هم در لیست بازیکنان نبودند و هشت بازیکن تنها یک بار روی نیمکت نشستند. سئوال آن است که این روند به جوانگرایی کمک می‌کند؟

در حالی که سازمان لیگ بر جوان‌تر شدن لیگ پس از این کاهش سهمیه بزرگسال ادعا داشته، آمار برخلاف این ادعاست. اصرار سازمان لیگ به محدودیت 18 بازیکن سبب شده است تا باشگاه‌ها در رده سنی آزاد از بازیکنانی با تجربه بالاتر استفاده کنند که نتیجه آن افزایش میانگین سنی بازیکنان بزرگسال تیم‌هاست. تا جایی که این میانگین سنی بازیکنان بزرگسال تیم‌های لیگ برتری در دو فصل اخیر به حدود 28/7سال رسیده است. بررسی بازیکنان لیگ برتر در لیگ شانزدهم نشان داد که 105 بازیکن از 268 بازیکن بزرگسال لیگ برتر، 30 سال و یا بیشتر داشته‌اند (نزدیک به 40درصد) و کمتر از نیمی از بازیکنان بزرگسال، 27 سال و یا کمتر داشته‌اند.

سازمان لیگ در ارائه آمارهای مرتبط به سن، به سن کل بازیکنان استناد می‌کند و بدین صورت میانگین سنی برخی تیم‌ها را 24 سال هم اعلام کرده، در حالی که اگر میانگین سنی بازیکنانی که بازی کرده‌اند را محاسبه کنیم افزایشی تا سه سال را هم مشاهده می‌کنیم، ارقامی که شاید خوشایند فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ که به دنبال ارائه آمارهایی زیبا به جامعه فوتبال و کنفدراسیون فوتبال آسیاست نباشد!

یک بار با هم مرور کنیم، سقف قرارداد، سقف بودجه، ممنوعیت جذب دروازه‌بان خارجی، محدودیت جذب بازیکن سهمیه آزاد و... این لیست ممکن است طولانی‌تر نیز شود، چرا که قانونگذاران ابایی از پیاده کردن تصمیمات خلق‌الساعه ندارند. تصمیماتی که تقریباً هیچکدام بازخورد مناسبی در فوتبال نداشته، زیرا هیچ برنامه‌ای در طرح پیاده‌سازی آن نبوده و اغلب آنی گرفته شده‌اند. سقف قراردادی که قرار بود دریافتی بازیکنان را محدود کند به روش‌های مختلف دور زده شد. سقف بودجه‌ای که قرار بود هزینه تیم‌ها را محدود کند به طور علنی و در روز روشن دور زده شد. ممنوعیت جذب دروازه‌بان خارجی نیز تنها نرخ دروازه‌بانان ایرانی را بالا برد یا مجوز فسخ یک طرفه قرارداد در نیم‌فصل که تنها یک فصل عمر داشت. کسر سهمیه بازیکنان بزرگسال و به 9 رساندن سهمیه زیر 23 سال نیز کمکی به جوانگرایی در فوتبال ایران نکرده است. همانطور که بالاتر نیز اشاره شد، در حالی که یک چهارم ظرفیت بازیکنان هر تیم به بازیکنان زیر 23 سال اختصاص دارد، تنها حدود 10 درصد زمان بازی لیگ به این دسته رسیده و این رقم هر سال رو به کاهش است. رقمی که با سهمیه 22+5 سابق نیز قابل دستیابی بود و در حال حاضر تنها منجر به فرسایش 18 بازیکن بزرگسال تیم‌ها و ضعف نمایندگان ایران در بازی‌های آسیایی شده است. به نظر می‌رسد افزایش سهمیه بزرگسال تیم‌های لیگ برتری و اعمال این سهمیه‌ها در لیگ یک و یا لیگ‌های پایین‌تر، نه تنها میانگین سنی تیم‌ها را افزایش نخواهد داد، بلکه این اجازه را به تیم‌ها خواهد داد که از بازیکنان جوان‌تری در در لیست بزرگسال بهره ببرند و در میادین بین‌المللی نیز قوی‌تر ظاهر شوند. اقدامی که منجر به جوانگرایی به صورت واقعی و در راستای خدمت به فوتبال و نه برای ظاهرسازی و نمایش خواهد شد.