بحران «آب» و «آتش»در تالاب هورالعظیم این روزها هر چیز را بر سر راهش می بلعد؛ از نیزارهای خشک و تشنه گرفته تا گاومیش هایی که هور سال ها مأمن شان بوده است.

کارشناسان می گویند بیش از 15 هزار هکتار از تالاب هورالعظیم در روزهای گذشته طعمه حریق شده است.

تصاویر سه رأس گاومیش که گفته می شد چند روز پیش پوستشان در آتش سوزی هورالعظیم سوخته شده در فضای مجازی جنجال آفرین شد.

ناظم ثبوتی فرماندار هویزه اما در مصاحبه با ایرنا این خبر را تکذیب کرده و گفته بود که تصاویر گاومیش های سوخته مربوط به چند ماه پیش و یک درگیری خانوادگی بوده که یک طرف دعوا طویله دیگری را آتش زده است.

چند ساعت بیشتر طول نکشید تا با انتشار یک ویدیو از مالک گاومیش ها معلوم شود، روایت آقای فرماندار از حادثه خلاف واقع بوده است و سوختن پوست بدن گاومیش ها در اثر آتش سوزی اخیر نیزارهای تالاب هورالعظیم بوده است.

حالا و دو روز بعد از تکذیبیه فرماندار، اما مدیر جهاد کشاورزی دشت آزادگان تایید می کند که این گاومیش ها در نتیجه آتش سوزی در هورالعظیم دچار سوختگی شده اند.

قاسم بیت سعید در گفت وگو با خبرنگار ایرنا می گوید: کارشناسان مرکز خدمات جهاد کشاورزی این شهرستان دیروز از وضعیت این دام ها در روستای «رُمیم» در بخش بستان، بازدید و این حادثه را تایید کرده و گزارش آن را ارائه داده اند.

وی اضافه می کند: بر اساس برآورد کارشناسان به هر رأس گاومیش در این حادثه 100 میلیون ریال خسارت وارد شده که نامه تایید و برآوردخسارت به سازمان جهاد کشاورزی استان و اداره کل مدیریت بحران استانداری ارائه شده تا جبران خسارت صورت گیرد، زیرا آتش سوزی تالاب جزو حوادث غیرمترقبه به شمار می آید.

*داستان آتش و گاومیش

در فاصله چند کیلومتری هورالعظیم، گاومیش ها در شط نیمه جان «سیدیه» در روستای «رُمیم»، آب تنی می کنند. سه گاومیش که آثار سوختگی شدید و تاول روی پوست دارند، از میان دیگران، آرام راه خانه را پیش می گیرند.

«أم گاطع» حادثه سوختن گاومیش هایش را اینطور تعریف می کند: روز سوم بعد از عید فطر بود که «شَهبه» و «نقطه» و «الگرعه» (نام سه گاومیش )ناپدید شده بودند که دنبالشان گشتیم و بعد از مدتی نزدیکی های پایانه چذابه که نیزارهای هور آتش گرفته بود آنها را سوخته و در گل مانده مشاهده کردیم.

به زحمت تا شهر «رُفیع» رفتیم تا توانستیم یک کامیون (جحشه) تهیه کنیم که گاومیش ها را تا خانه حمل کردیم و سپس دامپزشک را خبر کردیم.

بگفته وی دامپزشک هزینه معالجه گاومیش های سوخته شده را 10 میلیون ریال اعلام کرد و ما هم چون چاره ای نداشتیم قبول کردیم.

وی گفت: روزهای اول سرهایشان متورم شده و بزرگ شده بود، حالا اما یک ماهی گذشته و حالشان بهتر شده است و اگر هور آب خوب داشت شاید روند بهبودشان تسریع می یافت چرا که گاومیش ها می توانستند به آب بزنند تا نسوزند، ولی هور خشک بود.

وی اظهار داشت: با وجود بخشدار و شورا و جهاد در منطقه ولی هیچکس از سوختن دام های ما خبردار نشده بود چون مسئولان به هیچکس اطلاع نداده بودند.

او همچنین از مسئولان برای تامین آب و علوفه گاومیش ها استمداد می طلبد و می گوید: نهرها خشک شده اند و ما نگران هستیم که اگر آب مورد نیاز دامهایمان تامین نشود همه گاومیش هایمان تلف می شوند و معیشتمان به خطر خواهد افتاد.

*حسرت کرخه خروشان

هر چند روز یک بار خبر از شعله ور شدن بخشی از تالاب هورالعظیم می رسد. هورالعظیم آخرین بازمانده تالاب های بین النهرین در مرز جنوب غربی کشور قرار دارد. یک سوم آن در ایران و دو سوم آن در عراق است. پرورش گاومیش از مهمترین مزایای این تالاب به شمار می رود. اما در ماه های اخیر با کاهش شدید آب کرخه (منبع آب هورالعظیم) و خشک شدن انهار منشعب شده از این رودخانه، هم و گاومیشها به احتضار افتاده اند.

کریم حیدری، انهار خشک شده کرخه را یکی یکی به ما نشان می دهد و با حسرت از روزگار پرآبی آنها تعریف می کند.

او که از دامداران روستای «رُمیم» است، به نهر بزرگی که روزگاری از مهمترین انشعابات کرخه و از منابع اصلی تامین کننده هورالعظیم بود، اشاره می کند و می گوید: «سابله» قبلا محل آب تنی گاومیش های منطقه بود اما حالا خشک شده و است و چند سانتیمتر بیشتر آب ندارد. این آب حالا هم داغ است و هم شور، که به ضرر دام هاست.

حیدری ادامه می دهد: قبل از جنگ در روستای «سیدیه» زندگی می کردیم. آن زمان هم گاومیش ها آب و علف داشتند و هم ما شلتوک کاری می کردیم ولی الان این روستا کاملا از بین رفته است و ما به روستای «رَمیم» کوچ کردیم. بعضی های دیگر هم دام هایشان را فروختند و به اهواز و یا شهرک حمزه مهاجرت کردند.

وی می گوید: قبلا هور هم محل صید ماهی بود و هم شکار پرنده اما الان شکار و صید نمی خواهیم و تنها مشکل ما آب است و اگر آب نباشد یا باید دام ها را بفروشیم و قصابی کنیم و یا منتظر تلف شدن آنها باشیم.

*اهالی هور نفتخیز

سید رحیم سواری که از دامداران دشت آزادگان است با خانواده اش در یکی از کپرهای روستایی زندگی می کند. او می گوید: بیایید به «مَچریه» و ببینید که در این روستا هم آب نهرها و هم آب لوله کشی قطع شده است.

وی اضافه می کند: نه مردم و نه گاومیش ها آبی برای خوردن ندارند، دام ها در حال مرگ هستند و روز گذشته چهار رأس از گاومیش های من تلف شدند و بعضی از آنها اکنون بدحال هستند.

او می گوید: ما در این منطقه هیچ شغلی نداریم و همه زندگی مان به این گاومیش ها وابسته است و در این سال ها که آب کم شده، درآمد ما هم خیلی پایین آمده و نمی توانیم مایحتاج کودکان مان را تهیه کنیم.

سواری ادامه می دهد: منطقه ما کاملا ثروتمند است و استخراج نفت در زمین های هور انجام می شود و مسئولان نفت باید برای آبادانی این منطقه تلاش کنند.

*اگر هور «گُر» بگیرد

رئیس اداره حفاظت محیط زیست دشت آزادگان نیز تایید می کند تا کنون سه راس گاومیش در اثر آتش سوزی هورالعظیم آسیب دیده اند.

مهرشاد احمدوند اما معتقد است این همه ماجرا نیست و بی آبی همه زیستمندان هورالعظیم را تهدید به نابودی می کند.

او می گوید: شاخه های انتهایی رودخانه کرخه که منبع تغذیه کننده هورالعظیم هستند، همه خشک یا بسیار کم آب شده اند.

وی می گوید: اما بدتر آنکه وضع هور در حوزه شهرستان هویزه که بخش های انتهایی تالاب به شمار می آید، از قسمت هایی که در دشت آزادگان قرار دارد وخیم تر است.

او اظهار می کند: اگر وضع به همین شکل پیش برود و انهار تالاب را تغذیه نکنند، شرایط هور روزبه روز بدتر شده و آتش سوزی ها بیشتر می شود.

احمدوند با ابراز نگرانی از وقوع آتش سوزی در هورالعظیم اضافه می کند: مهار کردن آتش در تالاب بسیار دشوارتر از جنگل است زیرا راه دسترسی وجود ندارد و برخی نقاط هور که در زمان جنگ مین گذاری شده اند هنوز پاکسازی نشده بنابراین گاهی حریق در تالاب غیرقابل کنترل می شودو به خصوص اگر باد بوزد فاجعه آتش سوزی شدت می یابد.

وی مرگ و میر آبزیان را از دیگر نگرانی ها عنوان می کند و می افزاید: علاوه بر معیشت مردم بومی روستاها و شهرهای اطراف هورالعظیم و دام های آنها، حیات وحش و پرندگان تالاب نیز در معرض خطر هستند زیرا اکنون فصل جوجه آوری پرندگان در نیزارهاست و خشک شدن و آتش سوزی در هور، زیستگاه آنها را نیز به شدت تهدید می کند.

*یک گام تا فاجعه

در بالادست هورالعظیم دو سد بزرگ کرخه و سیمره ساخته شده اند که در سال های گذشته به بحران آب در این تالاب اضافه کرده اند.

اگرچه گفته می شود، به دلیل سیلاب های دو سال پیش، وضعیت سد کرخه در بالادست هورالعظیم از دیگر سدها بهتر است اما در هفته های اخیر هیچ آبی به پایین دست این سد نرسیده و کشاورزان، دامداران و تالاب هورالعظیم را در شهرستان های دشت آزادگان و هویزه با چالش جدی مواجه کرده است.

در همین رابطه مدیر اداره جهاد کشاورزی دشت آزادگان نسبت به مرگ و میر چند هزار راس گاومیش در این شهرستان هشدار می دهد و می گوید: اگر تا یک هفته آینده خشکی رودخانه کرخه و انهار و هورالعظیم ادامه یابد و آبی در آنها جاری نشود، همه دام های این شهرستان تلف می شوند و شاهد یک فاجعه خواهیم بود.

قاسم بیت سعید می گوید: 13 هزار راس گاومیش در این شهرستان وجود دارد که سه هزار راس از آنها در بخش بستان است و این تعداد به غیر از گاومیش های موجود در شهرستان هویزه است.

گاومیش حیوانی است که نمی تواند بدون آب زندگی کند و روزانه حداقل هشت ساعت (از صبح تا بعدازظهر) را باید درون آب (رودخانه یا هور) بگذراند بنابراین حتی در صورت تامین آب شرب، بازهم نیاز آبی دارد.

بیت سعید تصریح می کند: رودخانه های دشت آزادگان اعم از نهرهای سابله و بستان خشک شده اند و هورالعظیم به عنوان تنها منبع علوفه این دام ها نیز دچار آتش سوزی های مداوم می شود، این مسائل دامداران را در تنگنا قرار داده و دچار مشکلات فراوان کرده است.

وی می افزاید: برای تامین آب شرب گوسفندها آبرسانی با تانکر را انجام می دهیم اما برای گاومیش ها هیچ راهی وجود ندارد و تنها راهکار این است که آب ورودی به رودخانه و تالاب بیشتر شود.

بیت سعید اضافه می کند: نه تنها دامدارها بلکه کشاورزان این شهرستان خسارت های بسیاری از قطع شدن آب رودخانه ها متحمل شده اند و سه هزار هکتار کشت تابستانه به کلی از بین رفته است.

وی می گوید: اینکه کشت شلتوک را عامل خشک شدن رودخانه کرخه و انهار این شهرستان عنوان می کنند، بهانه ای بیش نیست و ما این توجیه را قبول نداریم زیرا اصولا آب رودخانه ها در اختیار وزارت نیروست و در اختیار جهاد کشاورزی نیست و ما در ماه های اخیر برای تامین آب کشاورزی و دام بارها با وزارت نیرو و سازمانهای تابعه مکاتبه کرده ایم .

بیت سعید خواستار رهاسازی بیشتر آب از سد کرخه می شود و می گوید: آب انهار از 19 تیر کاملا قطع شده است و اگر آب به رودخانه ها و هورالعظیم نیاید با توجه به آتش سوزی های هور و دمای بالای هوا در این فصل، همه دام های این شهرستان تلف می شوند و فاجعه به بار می آید و مردم همه سرمایه و زندگی شان را از دست می دهند که جبران ناپذیر است.