در حالی که در روزهای اخیر، احداث خیابانی 14 متری در حریم درجه یک میدان نقش جهان حاشیه ساز شده، این سوال پیش می‌آید که به لحاظ فنی، طرح احداث چنین خیابانی در بافت تاریخی چه توجیهی دارد.

در چند هفته گذشته، احداث یک خیابان در چند قدمی میدان نقش جهان و درست در پشت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله خبرساز شده است؛ خیابانی که خود مخالفان آن معتقد هستند احداث آن از سال 1391 آغاز شده بود.

این خیابان که در حریم درجه یک میدان نقش جهان و درست از میان بافت تاریخی و ارزشمند کنار میدان عبور می‌کند، بنابر اطلاعیه شهرداری اصفهان از سال 1385 طرح شده و در نهایت در سال 1394، یعنی بعد از 9 سال کشمکش، در کمیسیون ماده 5 تایید شده بود.

کمیسیون ماده 5، کارگروهی استانی، ذیل دفتر فنی استانداری است که طرح‌های تفصیلی و شهری را تا زمانی که دارای "مغایرت اساسی" نباشند بررسی و تصویب می‌کند. کمیسیونی که متشکل از استاندار، مدیرکل راه و شهرسازی استان، شهردار، رئیس سازمان جهاد کشاورزی، مدیر کل میراث فرهنگی، و همچنین رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان استان و رئیس شورای اسلامی شهر مربوطه بدون حق رای است.

در متن صورتجلسه کمیسیون ماده 5، مورخ 24 خردادماه 1394 ، یعنی چند روز پیش از پیاد راه شدن میدان نقش جهان گفته شده "گذر آقا نور الله نجفی در راستای حذف حرکت سواره از عرصه میدان امام و به منظور احیا و باز زنده سازی بافت فرسوده و ناکارآمد شرق میدان و ارتقای کیفیت محیطی این محدوده با عرض حداکثر 14 متر و با توضیحات نماینده شهرداری و میراث فرهنگی به تصویب رسید".

در همین رابطه ثمین اسدی، شهرساز به ایسنا می‌گوید دوران جراحی بافت و احداث خیابان در بافت تاریخی گذشته است، حال خیابان‌های احداثی همچون رویکرد "رضاخانی چلیپایی" یا همچون تلاش‌های دهه‌های اخیر مدیران کلانشهرها ارگانیک‌تر باشد.

این شهرساز معتقد است احداث گذر آقانور الله نجفی خلاف سیاست‌های پیاده راه سازی میدان نقش جهان است و به بیان دیگر احداث یک محور سواره، در فاصله چند متری پیاده راه نقش جهان، موجب می‌شود پیاده راه سازی میدان تنها جنبه بصری و پوپولیستی پیدا کند.

احداث گذر آقانور الله یعنی؛ گرچه این میدان به ظاهر از سواره خالی است اما آلودگی‌ها و آسیب‌های سواره همچنان بر آن سایه می‌اندازد، به خصوص که این خیابان درست از چند قدمی گنبد مسجد شیخ لطف‌الله می‌گذرد.

از طرفی ورودی گذر آقا نور الله در خیابان حافظ که منتهی به آستانه میدان نقش جهان است، فاصله‌ای چند متری با ورودی میدان نقش جهان دارد و بخشی از خیابان حافظ که امروز پیاده راه شده است را دوباره به سواره تبدیل می‌کند. این در حالی است که کارشناسان خلاف این اقدام را خواستار بوده و تلاش دارند در افق کوتاه مدت، بخش بیشتری از خیابان حافظ پیاده راه شود.

همه این مسائل زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم هم‌اکنون گذر یخچال، در همان منطقه در حال تخلیه سواره از خیابان حافظ است و تنها با قدری بهسازی می‌تواند نیاز ترافیکی میدان را همراه با دیگر راهکارهای ترافیکی، پاسخ دهد، بنابرین احداث این خیابان «در وضع موجود» باید علتی غیر از پیاده راه سازی میدان نقش جهان داشته باشد.

در صورتجلسه کمیسیون ماده 5 که به امضای نماینده رسول زرگرپور- استاندار اسبق، مرتضی سقائیان‌نژاد- شهردار اصولگرای وقت و دیگر اعضا از جمله نماینده میراث فرهنگی، نماینده حفاظت محیط زیست، رییس اصولگرای شورای اسلامی سابق و نماینده آموزش و پرورش رسیده، موضوع قابل توجهی وجود دارد.

"با توجه به حریم مجموعه جهانی میدان امام (ره)، با نظر معاونت میراث فرهنگی کشور، در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور مطرح شود". این متنی است که مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان استان اصفهان، ضمن امضای این صورتجلسه، زیر امضای خود نوشته است.

کتابت چنین جمله‌ای در ذیل صورتجلسه کمیسیون ماده 5 استان پیام مهمی به همراه دارد و این احتمال را به ذهن متبادر می‌کند که مدیرکل میراث فرهنگی با وجود مخالفت با این پروژه، به دلیل فشارهای غیرشفاف از جانب قدرت‌های در سایه، توان مخالفت با این طرح را ندارد.

درخواست مدیرکل میراث فرهنگی به این شکل و با وجود امضای این صورتجلسه، موضوعیت نداشته و جنبه قانونی ندارد. مخالفین باید با امتناع از امضای صورت جلسه، درخواست طرح در شورای عالی داده باشد. البته احداث چنین خیابانی با توجه به حساسیت موضوع و قرارگیری در حریم یک اثر جهانی، باید در شورای عالی به تصویب رسیده و کمیسیون ماده 5، به عنوان یک کارگروه استانی، توان گذراندن چنین مصوباتی ندارد.

مطابق با قانون، مصوبات کمیسیون ماده 5 می‌تواند حداقل یک ماه بعد از تاریخ جلسه، ابلاغ شود. رسول زرگرپور که البته تخطی از این قانون را برای پروژه‌ای دیگر واقع در خیابان چهارباغ بالا، متعلق به خیریه همدانیان و حوزه علمیه اصفهان در کارنامه دارد، (بخوانید) این مصوبه را در تاریخ 24 تیرماه 1394، یعنی درست یک ماه بعد ابلاغ کرده است.

بنابرین به نظر می‌آید، گذر آقا نور الله نجفی که از سال 1385 (یک دهه پیش از پیاده راه شدن میدان نقش جهان) قرار بوده با عرض زیاد 36 متری در این بافت تاریخی و با تخریب ده‌ها خانه تاریخی احداث شود، نه برای میدان نقش جهان و نه برای «الزامات ترافیکی وضع موجود» طرح شده است.

برایند این موضوعات و بازدیدهای میدانی این احتمال را تقویت کرده که این خیابان برای بهبود دسترسی و افزایش ارزش زمین‌ها و پروژهای کلان و بزرگ‌مقیاسی طرح شده است که بر حسب اتفاق، درست برِ گذر آقا نورالله قرار می‌گیرند. پروژه‌هایی که متولیان آنها احتمالا برش و نفوذ زیادی در سطح استان داشته و کسی یارای مقابله با خواست آنها را نداشته باشد.

کسانی که تلاش دارند برای منافع مادی و خارج از اختیارات قانونی به فعالیت‌های اقتصادی پرداخته و از نفوذ خود، حتی به قیمت تخریب تاریخ و هویت ایرانی، برای منافع خود استفاده کنند. باید جستجو کرد در اطراف این گذر، چه پروژه‌ها و کاربری‌هایی وجود دارد که مقیاسی فرای زمینه خود دارند و پرسید آیا این پروژه‌ها مطالعات توضیحی و توجیهی شفافی دارند؟