نصف جهان: سروش رفيعي، يکي از غيرمنتظره ترين انتخاب ها براي خط خوردن از فهرست بازيکنان فصل آينده پرسپوليس بود. بازيکن خوش اخلاق و محبوبي که بنا بود تا وارث شماره افسانه اي باشگاه باشد. اما روند عملکرد او در فصلي که گذشت و پس از بازگشت از قطر، چندان اميدوار کننده نبود. چه نيم فصلي که به دليل پنجره بسته، در فولاد گذراند و چه نيم فصل ديگري که در پرسپوليس بازي کرد، هرگز آن سروش جذاب و مسحورکننده پيش از بازي در قطر نشان نداد. آينده نشان خواهد داد که اين بازيکن مؤدب و خوش اخلاق، آيا به دوران اوج خود بازمي گردد يا خير. اما به همين بهانه، بياييد به حضور بازيکنان ايراني در ليگ هاي عربي و تأثير اين حضور نگاهي بياندازيم.

ليگ‌هاي قطر و امارات، براي بازيکنان ايراني، 40 سال است که آشنا هستند. از ابراهيم قاسمپور و حسن روشن و علي فيروزي بگير، تا همين آخري، کريم انصاري فرد. هر ادعايي را به جز کسب درآمد سرشار، اگر از هرکدامشان شنيديد، باور نکنيد. تا پيش از رسوخ پول در مناسبات فوتبال ايران در اوايل دهه 70، که اساساً فوتباليست ايراني از محل بازي کردن درآمد خاصي نداشت، پس از رفتنشان به سواحل جنوبي خليج فارس براي کسب درآمد، کاملاً توجيه پذير بود و ابداً حرفي از پيشرفت فوتبالي زده نمي شد و حتي در آن زمان به سياق امروز، به آنها لژيونر هم نمي‌گفتند. اما از آغاز موج انتقال بازيکنان ايراني به اروپا، در اواسط دهه 70، لژيونريسم، رسماً موجوديت خود را در فوتبال ايران اعلام کرد. از تيم سرشار از استعداد 98، تني چند، پا به اروپا گذاشتند و ديگراني که نتوانسته بودند با اين موج همراه شوند، بيقرار خارج شدن از فوتبال ايران بودند تا از قافله لژيونرها جا نمانند. جز شش هفت نفر که به جمع تيم هاي بوندسليگايي پيوستند، ديگران جايي بهتر از ترکيه، بلژيک، اتريش و يونان نيافتند. ليگ هايي که نه تنها به بالا رفتن سطح فوتبالشان کمک نکرد، بلکه آنها را از فرم ايده آلي که در ايران داشتند هم دور کرد.

براي دسته سومي که به ليگ هاي درجه دوي اروپايي هم راهي نيافته بودند، دم دست ترين و آسان ترين هدف براي لژيونر شدن، قطر و امارات بود. از ميان خيل بازيکناني که در دو دهه اخير، به ليگ هاي عربي رفتند و بازگشتند، شايد تنها علي کريمي و فرهاد مجيدي بودند که توانستند عليرغم سال هاي طولاني حضور در امارات، فرم خوب فوتبالي‌شان را حفظ کنند و تا پايان حرفه‌شان در اوج بمانند. بقيه، چه بازگشتگان از اروپا و چه گريزندگان از ايران، نه تنها در بازگشت به ليگ ايران، از شرايط آرماني به دور بودند، بلکه اکثرشان ديگر هرگز، به شرايط پيش از کوچ، بازنگشتند.

درآمد ارزي بالا با فاصله معني دار از سطح پرداخت هاي ايران، شوق تجربه بازي در يک کشور خارجي، بيشتر ديده شدن و به چشم آمدن، شرايط متفاوت زندگي شخصي و... شايد عمده دلايل آن کوچ‌ها بود و هنوز هست. اما ترديد دارم هيچکدام از بازيکنان ايراني، براي رشد فوتبالي و ارتقاي سطح کيفي و فني، دست به چنين اقدامي زده باشد. سياهه افول کنندگان بازگشته از قطر و امارات، طولاني است. از جواد کاظميان و مهرزاد معدنچي بگير تا محمدرضا خلعتبري و محمد نوري، تا همين آخري، سروش رفيعي. کسي که به وضوح گفت براي کسب درآمد بيشتر به قطر مي رود، اما به همان وضوح، وقتي بازگشت، سايه اي بود از سروش سابق. 

اين البته، کاملاً يک انتخاب شخصي است و منطقاً، چنين تصميمي، به هيچکس ارتباطي ندارد. اما نمي توان از اثرات مخرب چنين کنش هايي بر فوتبال ايران چشم پوشيد. توسعه نامتوازن فوتبال باشگاهي در ايران، درکنار سوءمديريت‌ها و شلختگي اقتصادي و فني فوتبال داخلي، بستري را فراهم مي کند، تا فوتباليست مستعد ايراني، يا در جريان مخرب داخلي غرق شده و جزيي از آن بشود، يا براي جانماندن از قافله گمراه داخلي، تن به مهاجرتي بدهد که عليرغم درآمد چشمگير، عمر بازدهي فني او را، به نحو قابل تأملي کوتاه کند. طبيعتاً چنين ناسپاسي در حق استعدادهاي داخلي، ضربه اصلي را به تيم ملي خواهد زد. هرچند در ساليان اخير، تفکر حاکم بر تيم ملي، مشوق خارج شدن استعدادهاي داخلي به مقصد هرجايي جز ايران بود.

شيوه برخورد با استعدادهاي فوتبال براي رشد و ارتقا، جزيي از فرهنگ فوتبال است. در روزگاري که ژاپن، با توسعه ديپلماسي ورزشي و مديريت و فرهنگ صحيح، ستارگان نونهالش را به لاماسيا مي فرستد تا بزرگان آينده و چهره هاي الهام‌‌بخش پيش روي فوتبال باشند، طبيعتاً ديدن بهترين نام هاي فوتبال ايران در رديف تيم هاي عربي، يا حتي ليگ هاي درجه 2 و 3 اروپايي چندان جذاب نيست. امثال سروش رفيعي ها، در اوج هنرمندي و انگيزه، به سرزمين هايي مي روند که کمکي به رشد انگيزه و توانشان نمي کند. و در بازگشت، مجبورند براي رسيدن دوباره، به قله‌هايي که پيش تر فتح کرده بودند، دچار زحمت مضاعف شوند.