محسن ظهوری/  عصر ایران: يک پيکرک کوچک از ايران باستان که انگار گارد دفاعي گرفته. او در حال انجام چه کاري است؟ آيا او يک رزميکار باستاني است؟

براي پيدا کردن پاسخ بايد سري به قبرستان باستاني «بني‌حسن» در مصر بزنيم و نگاهي به نقش‌هاي معبدي بياندازيم که حدود 4000 سال پيش به فرمان پادشاهان مصر براي گراميداشت ايزدبانو «پَکهَت» الهه ويراني و جنگ ساخته شده؛ نقش‌هايي از مبارزه تن به تن با چوب؛ مبارزه‌اي که امروز به‌صورت رقصي نمادين در مصر ديده مي‌شود و به آن «تَحطيب» مي‌گويند. نقوش اين معبد حکايت آماده شدن سربازان مصري با فنون رزمي است. چيزي که مشابهش را بعدها در يونان باستان هم مي‌بينيم؛ مثل اين نقش از يک مبارزه قديمي شبيه بوکس که از تمدن «مينوسي» در جزيره «کِرِت» يونان باستان به‌جا مانده. يا نقوشي مثل اين از تمدن خِمِرها در حدود 3000 سال پيش که نمايش نوعي ورزش رزمي است.

آشنايي نظاميان با فنون رزمي در دنياي باستان چيز عجيبي نيست و در ايران هم وجود داشته. پژوهش‌هايي در اين‌باره شده که «فرهنگ نگاره‌هاي ورزشي ايران» يکي از آنهاست. مي‌دانيم که شمشيرزني، مهارت در تير و کمان، پرتاب نيزه و زوبين به‌خصوص سوار بر اسب، از اصلي‌ترين آموزش‌ها براي سربازان دوره باستان در ايران بوده. و البته پنجه در پنجه شدن و کُشتي گرفتن را نبايد فراموش کرد که به دفعات در کتاب‌هاي کهن از آن ياد شده و هنوز هم انواع متنوع آن در هر گوشه ايران ديده مي‌شود؛ مثل کُشتي با چوخه در خراسان و کُشتي لوچو در مازندران. يا بازي چوگان که مي‌گويند محبوب شاهان هم بوده و نگارگري‌هاي زيادي از داستان‌هاي آن انجام شده. ورزش مهيجي که مهارت در چوب‌بازي را حين سوارکاري به نمايش مي‌گذارد.

اما اين پيکرک حکايت ديگري دارد. پيکرکي به بلندي 9/5 سانتيمتر که اينجا پيدا شد؛ در معبد «لائوديسه» که از دوره سلوکيان به يادگار مانده. سلسله‌اي پس از سقوط هخامنشيان که وارثان اسکندر مقدوني در ايران حکمرانش بودند و فرهنگ و هنر ايران و يونان با هم درآميخت.

 «مهدي رهبر»، پژوهش و کاوش در اين معبد را از سال 1384 آغاز کرد و اين پيکرک يکي از يافته‌هاي گروه اوست. آرايش سبک هلني موي سر پيکرک، ما را به ياد فرهنگ يونانيان و البته دوره سلوکيان در ايران مي‌اندازد؛ پيکرک انگار آماده مبارزه است؛ پاهايش را از هم باز کرده، دستانش را به حالت گارد دفاع جلو آورده، بدنش را کمي چرخانده و يک شال هم به دور کمر بسته. چيزي شبيه به يک ورزش رزمي با فنون خاص خود.

اين پيکرک همتايي شبيه به خود هم دارد. اين يکي که حدود 5 سانتيمتر بلندا دارد و به همراه تعدادي پيکرک ديگر از دوره سلوکي، توسط «رومن گيرشمن» باستان‌شناس سال 1329 در شوش و در نزديکي کاخ داريوش کشف شده. اين يکي انگار پوششي بر تن ندارد. دست چپ را روي زانوي چپ و دست راست را بالاي زانوي راست نگه داشته و بخاطر شکستگي مچ دست راست نمي‌دانيم وضعيت انگشت‌هايش به چه صورت بوده. پيکرک شوش هم مثل پيکرک نهاوند پاهايش را از هم باز کرده و حالتي آماده نبرد دارد. مي‌توان احتمال داد که چون هر دوي اين پيکرک‌ها مربوط به دوره سلوکيان است، حکايت از نوعي ورزش رزمي دارند که احتمالاً از يونان وارد ايران شده، چراکه مورخين باستان همچون هرودوت، کتزياس، گزنفون و ديگران، در نوشته‌هاي خود درباره ورزش‌ در ايرانِ دوره هخامنشي، ‌اشاره‌اي به ورزش‌هاي رزمي نکرده‌اند.

هرچه هست، چه اين پيکرک‌ها يوناني باشند و چه ايراني، ساخت و نگهداري آنها در ايران حدود 2200 سال پيش، نشان از ورود نوعي ورزش رزمي دارد که امروز رد آن را گم کرده‌ايم.