رشد و افزایش جمعیت دانشجویی در کشور با همه ثمرات و دستاوردهای سازنده و انکارناپذیری که در پی دارد،مؤید ظهور و بروز برخی از پدیده های تلخ همچون میل به مدرک گرایی نیز است.

بدون تردید نفس تحصیلات عالیه و کسب و اخذ مدرک تحصیلی مثبت و سازنده است،به واقع صدور مدرک تحصیلی به معنای گذراندن دوره‌ای تخصصی در قالب تحصیلات آکادمیک و موفقیت در تحصیلات عالیه است که فرد پس از طی کردن دروس و واحدهایی مشخص به کارشناس، کارشناس ارشد و در مقاطع بالاتر دکترا تبدیل می شود که در چنین شرایطی فرد به طور طبیعی باید وارد رشته تخصصی خود شود و بازدهی خود را در آنچه آموخته،ارائه کند.

اما معضل امروز جامعه ما سیکل و روند مورد اشاره فوق نیست، بلکه مشکل اصلی معطوف به انبوهی از دانش آموختگانی است که بعضاً فاقد تخصص کافی هستند و متأسفانه از کارآمدی لازم نیز برای ایفای نقش در آنچه آموخته اند برخوردار نیستند و بخشی دیگر نیز با وجود داشتن تخصص های لازم اما به دلیل کمبود و محدودیت موجود در فرصت های شغلی در صف انتظار اشتغال به سر می برند.

یکی از اصلی ترین علل بروز چنین معضلی،مدرک گرایی است و به واقع عده ای تحصیل با هدف کسب مدرک را یک سرمایه اجتماعی تلقی می کنند که حتی در صورت فقدان محتوای لازم می تواند امتیازی ویژه برای آنها محسوب شود.

حبیب ا...شاهرودی آسیب شناس و پژوهشگر اجتماعی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار داشت:به واقع مدرک برای برخی از افراد و گروه های اجتماعی یک پرستیژ اجتماعی به شمار می رود که به نوعی جایگاه فردی-اجتماعی آنها را تقویت می کند.

وی افزود:گرایش و تمایل بسیار زیاد به اشتغال در مراکز دولتی و اداری و فرار از فعالیت های یدی از دیگر عوامل مؤثر در گرایش ورود به دانشگاه و اخذ مدرک تحصیلی است.

شاهرودی گفت: نداشتن سرمایه کافی برای اشتغال به کار آزاد نیز از عوامل تأثیر گذار دیگری است که باعث می شود فرد روزنه های امید خود را در تحصیلات دانشگاهی جستجو کند.

این پژوهشگر اجتماعی عنوان کرد:در کنار موارد فوق تأثیر مدارک تحصیلی در افزایش حقوق و مزایای کارمندان اداری نیز مزید بر علت می شود تا تعدادی از متقاضیان ورود به دانشگاه با هدف ارتقای سطح در آمدی و شغلی به مراکز آموزش عالی ورود کنند و به تبع صندلی های بیشتری از دانشجویان در دانشگاه ها پر می شود و به همان میزان صدور مدارک نیز افزایش می یابد،مدارکی که گاهی فاقد کارآیی علمی و تخصصی لازم است.

یکی دیگر از دلایل افزایش دانشجویان و مدرک گرایی در جامعه معطوف به فشارهای خانوادگی می شود که برخی از دختران با آن مواجه هستند و در واقع تحصیلات دانشگاهی را فرصتی قلمداد می کنند که با تکیه برآن می توانند از فشارها و محدودیت های خانوادگی رهایی یابند.

شاهرودی با تأیید مطلب فوق عنوان کرد: گاهی شرایط آزار دهنده حاکم بر خانه و خانواده باعث می شود تا فرزندان آن خانواده، امن ترین فضا را برای رهایی از چنین شرایطی در دانشگاه بیابند، مکانی که خود و دوستانشان ساعاتی را در آن سپری می کنند و به واسطه آن قادر خواهند بود تا حدودی از محیط تحت فشار و ناخوشایندی که در خانواده برای آنها ایجاد شده فاصله بگیرند.

امین جهرمی جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی در تشریح تبعات و عوارض مدرک گرایی در جامعه عنوان کرد:افزایش سطح انتظارات یکی از اصلی ترین تبعات مدرک گرایی در جامعه است.

وی افزود: در واقع ممکن است فردی که فاقد تحصیلات عالیه است به نحو راحت تری فعالیت در مشاغلی با سطوح پایین را بپذیرد اما بعضاً تحصیلات عالیه باعث افزایش سطح توقعات و امتناع از پرداختن به مشاغل دیگر می شود و به تدریج یک نوع بیکاری پنهانی در برخی مشاغل شایع می شود،به این ترتیب که نیروی کارآمد برای ایفای نقش در مشاغل با سطوح پایین،کاهش می یابد.

جهرمی عنوان کرد:یکی دیگر از تبعات مدرک گرایی،خیل عظیم دانش آموختگانی است که در مقام عمل فاقد مهارت و کارآیی لازم در حوزه تخصصی خویش هستند و به تعبیری با صرف زمان،انرژی و هزینه های بسیار،خروجی و بهره وری مطلوبی از این هزینه ها به دست نیامده که این امر برای کشوری که در مسیر توسعه قرار دارد،خوشایند و مطلوب نیست.

به طور یقین مهار مدرک گرایی و جلوگیری از افزایش هرچه بیشتر این معضل یکی از ضروریاتی است که باید در دستور کار مسئولان ذیربط،برنامه ریزان و خانواده ها قرار گیرد.

با توجه به اینکه یکی از دلایل قابل توجه گرایش جوانان به دانشگاه معطوف به فرار از بیکاری می شود،اشتغالزایی و آموزش هر چه بیشتر رشته های فنی و مهارت آموزی از عواملی است که در کاهش مدرک گرایی مؤثر است زیرا در چنین شرایطی فرد با اتکا به مشاغل فنی،تا حدودی آینده معیشتی خود را تأمین می بیند و از گرایش به اخذ مدرک تحصیلی آکادمیک پرهیز می کند.

از سوی دیگر فرهنگسازی برای نوجوانان و جوانان و تقویت این دیدگاه که لزوماً شأن و شخصیت انسان ها در مدارک دانشگاهی خلاصه نمی شود و می توان در خارج از فضای آکادمیک نیز به موفقیت ها و منزلت اجتماعی بسیاری دست یافت راهکاری اثرگذار است که با اتکا به آن می توان سیل مدرک گرایی در آینده را تا حدودی مهارکرد.