تویسرکامنش درباره آخرین وضعیت درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان در ایران، چرایی بازگشت معتادان به پاتوق‌ها، کمبود ظرفیت مراکز درمانی، آخرین وضعیت داروهای درمان اعتیاد، اصلاح قانون مبارزه با اعتیاد توضیحاتی را ارائه داد.اعتیاد و به خصوص تجاهر به اعتیاد یکی از معضلاتی است که سال‌ها درگیر آن هستیم و آسیب اجتماعی‌های اجتماعی متعددی به دنبال اعتیاد در جامعه شکل گرفته است. اعتیاد درواقع هم علت است و هم معلول و یک معضل پیچیده‌ای است که دستگاه‌های زیادی را در کشور ما به خود درگیر کرده و همواره مورد تاکید رهبر انقلاب نیز بوده است. کمبود مراکز درمانی اعتیاد و بازگشت مجدد معتادان متجاهر به پاتوق‌ها از جمله مشکلاتی است که مشکلی را بر مشکل این آسیب اجتماعی اضافه کرده است. با رضا تویسرکامنش معاون درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر به گفت‌وگو نشستیم تا برایمان از آخرین وضعیت درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان در ایران، چرایی بازگشت معتادان به پاتوق‌ها، کمبود ظرفیت مراکز درمانی، آخرین وضعیت داروهای درمان اعتیاد، اصلاح قانون مبارزه با اعتیاد و ... بگوید.

برنا: وقتی معتادان متجاهر توسط پلیس جمع آوری و وارد بحث غربالگری می‌شود، شاهد هستیم که معتادان بالای 65 سال و زیر 18 سال جدا شده و به شهرداری جهت نگهداری آنان در سامان سراها و گرمخانه‌ها داده می‌شود که در آن مراکز امکانات لازم برای درمانشان وجود ندارد. در ابتدا توضیح دهید چرا این افراد اجازه ورود به مراکز ماده 16 را ندارد؟ همچنین بفرمایید برنامه‌ای در این خصوص دارید که این معتادان در چرخه درمانی قرار گیرند؟

مطابق شیوه نامه غربالگری، برخی از معتادان از نظر علمی نباید وارد مراکز اقامتی یا کمپ های ماده 16 ما شوند یک گروه از آن‌ها اطفال و نوجوانان هستند. هیچ جای دنیا بچه 10 ساله یا 14 ساله را نمی‌برند اجباری تحت حفاظت درمان کنند چراکه تبعاتی خواهد داشت که بیشتر از خود اعتیاد آسیب می‌زند. درمان کودکان و نوجوانان بر اساس مبانی علمی مبتنی بر خانواده درمانی و روان‌درمانی است، در ایران الگوی مصرف جوانان و نوجوانان ماده حشیش، گل و ... است که ما برای درمان حشیش درمان دارویی به آن صورت نداریم. اعتیاد به حشیش مثل تریاک نیست که شربت تریاک و یا قرص متادون مصرف کنند درمان اعتیاد به روانگردان مبتنی بر روان‌درمانی است و ما در این خصوص بررسی‌هایی انجام دادیم،  همه متخصصین و صاحب‌نظران شامل متخصصین اطفال، سم‌شناس و جامعه‌شناس را جمع کردیم و با آنها صحبت کردیم که چه الگوی درمانی برای این افراد در نظر بگیریم و بعد از ان در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح و در نهایت به تصویب رسید.

درحال حاضر شیوه نامه درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان در حال تدوین است، همچنین ما هشت جلد کتاب را که یونیسف چاپ کرده بود و در سازمان جهانی مورد تایید بود به زبان فارسی ترجمه و بومی سازی کردیم، بعد  از آن هشت دوره کارگاه کشوری برای گروه‌های هدف که شامل؛ فوق تخصصان روانپزشکی اطفال، متخصصین روانپزشکی و روان‌شناسان و کسانی که مرتبط با درمان اعتیاد کودک و نوجوان است، برگزار و آموزش لازم را دادیم تا با این مفهوم آشنا شوند چون درمان اعتیاد در کودک و نوجوان به کلی با بزرگسال متفاوت است. بعد با کمک یونیسف 5 بیمارستان را تجهیز می‌کنیم که یکی از آن‌ها مخصوص کودکان بی‌خانمان معتاد است و مراحلی که لازم است این افراد در بیمارستان بگذرانند، را نیز در این مرکز طی کردیم، ممکن است مقطع کوتاه چند ماهه برای سم‌زدایی یا درمان اختلالات روانی همراه بستری شوند که زیر نظر روانپزشکان صورت می‌گیرد. مراکزی را اختصاصا برای کودکان و نوجوانان تجهیز و راه‌اندازی کردیم تا برای کودکان و نوجوانان پذیرش اولیه اتفاق بیفتد بعد با کمک سازمان بهزیستی قرار شد در مراکز شبه خانواده، اصول درمان بر مبنای رفتاردرمانی و خانواده‌درمانی انجام شود این افراد بعد از اینکه مراحل حاد سم‌زدایی را گذرانند تحویل مراکز شبه‌خانواده در سازمان بهزیستی می شوند و ادامه درمان از طریق سیستم مددکاری و روانشناسی اتفاق خواهد افتاد.

برنا: برای افرادی بالای 65 سال به چه صورت خواهد شد؟

معتادین متجاهر و بی‌خانمان بالای 65 سال بیماری‌های همراه مانند؛ قلبی و عروقی، ریوی، زخم باز، پروستات و ... دارند مراکز اقامتی ما، بیمارستان نیست و یک مرکز اقامتی است که برای یک گروه حدودا صد نفری یک پزشک، پرستار و مددکار وجود دارد که عمدتا تمرکز آنها روی بحث ترک اعتیاد است ولی چون این افراد بیماری زمینه‌ای دارند ممکن است در این مراکز دچار آسیب شوند، بیماری قلبی دارند، شیفت شب است و پزشک هم نیست ممکن است برایشان مشکلاتی ایجاد شود. بر اساس مصوبه کمیته درمان، برای تعیین تکلیف این مددجویان، یک کارگروه  تخصصی تشکیل شده ولی هنوز طرح نهایی مشخص نشده است. درمان معتادان بالای 65 سال مثل کودکان نیست کودکان الان می توان گفت ظرف یکسال آینده گام به گام چه اتفاقی خواهد افتاد ولی بالای 65 سال هنوز مشخص نیست و بر روی آن نمی شود نتیجه را قطعی اعلام کرد. اجازه بدهید در جلسه آتی کمیته درمان اعضا نظر دهند اگر نهایی و مصوب شد می توانم اطلاع رسانی بیشتری کنم.

برنا: هربار که جمع آوری معتادان صورت می‌گیرد و توسط پلیس اعلام می‌شود که فلان پاتوق از وجود معتادان متجاهر پاکسازی شد، مجدد شاهد وجود معتادان در همان پاتوق‌ها هستیم. وقتی از پلیس می‌پرسیم چرا باز این معتادان به پاتوق‌ها بازگشتند، کمبود ظرفیت را علت اصلی عنوان می‌کنند. دلیل اصلی درواقع چیست؟

این موضوع چند جنبه دارد یک بحث ظرفیت است که اشاره کردید و برنامه جدی برای افزایش ظرفیت وجود دارد، در همین دو سال گذشته ظرفیت نگهداری معتادان متجاهر در تهران از 4000 به 15 هزار رسیده است و یک جهش عجیبی در مراکز اتفاق افتاده است و اخیراْ وزارت کشور و شهرداری تهران هم ورود کرده‌اند و سازمان بهزیستی هم در کنار ماست. افزایش ظرفیت اتفاق می‌افتد ولی دو تا نکته در کنارش است یکی اینکه افرادی که جمع آوری می‌شوند یک تا سه ماه می‌توانند در این مراکز نگهداری شوند و بعد در صورت نیاز و تایید گروه پزشکی و نظر مقام قضایی تا شش ماه حضورشان تمدید می‌شود بنابراین ما یک بازه یک ماه تا شش ماهه داریم.

این افراد بعد از اتمام مدت نگهداری شان رها می‌شوند و زندانی که نیستند یعنی یک‌ماه تا شش‌ماه نگهداری می‌شوند و بعد از پایان نگهداری قانوناً باید رهاسازی شوند. مشکل ادامه سیکل درمان آن‌هاست، اعتیاد و تجاهر این افراد عمدتا بی‌خانمانی، فقر، بیماری‌های همراه روانی، بیکاری و ... است و اعتیاد هم بر درد این افراد اضافه شده که حالا طی یک‌ماه تا شش‌ماه آیا می‌شود این افراد را ترک داد؟ بحث پیچیده‌ای است کسی باور ندارد که یک معتاد آخر خطی که چند ماده‌ی مخدر و محرک همزمان مصرف می‌کند به اجبار ظرف یک‌ماه یا حتی شش‌ماه به طور کامل بهبود یابد. بعد از این مدت این معتادان نیاز به حمایت اجتماعی دارند درست است که برای این افراد در مراکز ما کارگاه‌های اشتغال ایجاد شده و معتادانی داریم که بعد از بهبودی در آنجا به عنوان کارمند مشغول به کار شده‌اند، ولی حجم زیادی از آن‌ها دوباره به پاتوق‌ها برمی‌گردند و عواملی که باعث شروع اعتیاد شده است باعث تداوم آن هم می‌شود. بنابراین اینگونه نیست که پلیس بتواند طی یک هفته همه آن‌ها را جمع‌آوری و تحویل ما بدهد ما هم همه آن‌ها را بعد از سه ماه سالم تحویل جامعه دهیم و تمام شود.

بیش از 12 هزار سال ما معضل اعتیاد در تاریخ بشریت داریم، حتی کشورهای توسعه یافته که بودجه زیادی برای درمان اعتیاد گذاشته‌اند الان در محلات و پارک‌هایشان معتادان این چنینی را دارند و برنامه ای برای حذف این افراد نیست و ما نمی‌توانیم کلا از جامعه حذفشان کنیم. درصدی از این معتادان بهبود پیدا می‌کنند و به جامعه برمی‌گردند. سازمان بهداشت جهانی اعتیاد را بیماری مزمن روانی عود کننده، تعریف کرده است یعنی بیماری که عود می‌کند. بخاطر تغییرات فیزیولوژیکی که در مغز اتفاق میافتد، وسوسه ای که در آنهاست و زمینه های اجتماعی و روان‌شناختی که در ایشان وجود دارد بیماری ممکن است بعد از مدتی عود کند و در جامعه دوباره دیده شوند.

برنا: برای زنان معتاد متجاهر به چه صورت است؟ افزایش ظرفیت مراکز نگهداری صورت گرفته است؟

در تهران برای زنان معتاد متجاهر یک مرکز تجهیز شده و آماده پذیرش است ولی الان به دلیل مسائل بهره‌برداری جذب مددجو نداشته اما تمام کارهایش انجام شده است. در آذربایجان شرقی یک مرکز افتتاح شد و جذب مددجو از استان‌ها مجاور داشته و مرکز البرز نیز در آینده نزدیک افتتاح می‌شود. خوشبختانه آمار معتادان زن در جامعه کمتر از شش درصد است و درصد کمی از آن‌ها متجاهر و بی خانمان هستند و 94 درصد معتادان کشور آقایان هستند. در استان‌های بزرگ مثل تهران، خراسان، البرز و آذربایجان‌ها نیاز به مراکز اختصاصی ویژه با ظرفیت خاص برای زنان نیاز داریم. نیازمند کمک سایر دستگاه‌های اجرایی هستیم چراکه از اعتبارات  ستاد مبارزه با مواد مخدر خارج است که این حجم مرکز ایجاد کند.

طبق برنامه ششم توسعه، سازمان بهزیستی و شهرداری‌ها مکلف شدند که در مدیریت معتادان متجاهر مسئولیت بپذیرند و در شهرهای بالای 500 هزار نفر از شهرداری‌ها و سازمان بهزیستی و شورای اجتماعی کشور در این زمینه همت کنند و ستاد هم آمادگی دارد. حدود دو سال گذشته ساماندهی متعادان متجاهر را بالای 70-80 درصد رساندیم یعنی عمده کار از نظر ایجاد ظرفیت و توسعه مراکز ماده 16 انجام شده و دنبال می‌شود. آمار معتادان متجاهر حدود 60 هزار نفر پیش بینی شده که امسال ما بیش از 50 هزار پذیرش در کشور داشتیم و چون دوباره رها می‌شوند و تعدادشان بیشتر از این به نظر می آید.

برنا: اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر به کجا رسید؟ درحال حاضر این اصلاحیه در چه مرحله قرار گرفته است؟

ظرف یکسال گذشته کارهای کارشناسی زیادی در اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر انجام شده است و نتایج تحویل قوه قضائیه شد و کارهای پایانی را طی می‌کند و در حال ارسال به دولت است تا از طریق دولت به مجلس ارائه شود و مورد بررسی قرار گیرد. در لایحه پیشنهادی مدت زمان نگهداری معتادان متجاهر به دو سال افزایش پیدا کرده است اگر مدت نگهداری دو سال شود تا اقدامات درمانی و صیانت انجام شود اثربخشی بیشتری دارد. در قوه قضائیه و مجلس هم موافق این مفهوم هستند که ما خدمات درمانی بلند مدت ارائه دهیم و در این اصلاحیه ارائه خدمات بعد از خروج از مرکز را تا سال‌ها پیشنهاد دادیم. پیش‌بینی ما این است که بزودی این اصلاحیه قانون از طریق دولت به صورت  یک لایحه تقدیم مجلس شود.

برنا: سال گذشته چند مرکز درمان جامع اعتیاد تحت پوشش بهزیستی در بسیاری از استان‌های کشور راه اندازی شد که شیوه درمانی جدیدی در این مراکز در دستور کار قرار گرفته است. درباره آخرین وضعیت درمان اعتیاد در این مراکز توضیح دهید که نتایج درمانی خوبی حاصل شده است؟

همانطور که می‌دانید در درمان اعتیاد در مراکز ماده 16 بهتر است افراد بعد از درمان اعتیاد وارد فرآیند حرفه‌آموزی و اشتغال ‌شوند که سال گذشته حدود 30 مرکز در استان‌ها تحت عنوان مراکز جامع درمان و بازتوانی اعتیاد راه اندازی شد در حال حاضر مددجو جذب می‌کند و ارزیابی نتایج آن مقداری زمان‌بر است بخاطر اینکه پایداری کاری که انجام می شود باید سنجیده شود تا متوجه شویم فرد در زمانی که پاک می‌ماند چه مقدار می‌تواند شروع به کار کند و کارش را حفظ کند. از نظر نتایج اولیه بله، نتایج مطلوبی داشته ولی اینکه تصمیم قطعی گرفته شود، باید نتایج بلند مدت آن معلوم شود. تحمل باید کرد تا ببینیم که خروجی این مراکز به کجا می رسد، اما این مراکز ادامه درمان در مراکز ماده 16 ماست.

برنا: درحل حاضر برای درمان اعتیاد از چه دارویی استفاده می‌شود؟ داروی بوپرنورفین که شرکت‌های دانش بنیان خودمان بومی سازی کرده‌اند در حال استفاده است؟

برای مواد محرک و روان گردان مثل حشیش، شیشه و کوکائین درمان داروئی اختصاصی در دنیا  وجود ندارد ما یکسری درمان کمکی داریم اما درمان‌های مشخصی که تایید شده باشد در  دنیا وجود ندارد و مبتنی بر درمان‌های روانشناسی و رفتاردرمانی است ولی در مورد مواد مخدر مثل تریاک و هروئین ما درمان های دارویی داریم که هم برای سم‌زدایی و مدیریت سندرم محرومیت استفاده می شود هم برای درمان‌های نگهدارنده. داروی اولی که به طور گسترده در کشور استفاده شد، داروی متادون بوده که بصورت وسیع در مراکز درمان سرپایی ام‌ام‌تی یعنی درمان نگهدارنده با متادون استفاده می شد و طبق آمار بیش از یک میلیون و دویست هزار نفر هم تحت پوشش مراکز سرپایی خصوصی و دولتی کشور هستند.

سال گذشته در راستای راهبردهای ستاد مبارزه با مواد مخدر و بررسی های علمی که در کمیته درمان انجام شد ما یک استراتژی ایجاد کردیم مبنی بر اینکه روش‌های درمانی متنوعی باید داشته باشیم. درمان داروئی و غیرداروئی در کشور مبتنی بر شواهد علمی و بررسی هایی است که انجام دادیم در این گروه داروهای جدیدتر و بهتری هم غیر از متادون و شربت تریاک در دنیا وجود دارد و می شود استفاده کرد. داروی  دیگری به نام  بوپرنورفین که یک همکاری چند جانبه با معانت علمی و فناوری ریاست جمهوری و استفاده از شرکت های دانش بنیان و وزارت بهداشت و ستاد مبارزه با مواد مخدر صورت گرفت و موفق شدیم که میزان تولید این دارو را افزایش و قیمت آن را کاهش بدهیم و این دارو وارد سبد دارویی ما شده است. به کمک همین شرکت‌ها بزودی فرم‌های تزریقی این دارو را در کشور خواهیم داشت که با یک تزریق فرد یک ماه بدون مصرف دارو مراحل درمان را طی می‌کند. فرم‌های دیگر مثل پچ پوستی و داخل دهانی هم مصوب شده و با شرکت‌ها تفاهم شده که امسال وارد بازار مصرف شود. نالترکسون پیوسته‌رهش داروی دیگری است که برخلاف متادون، آنتاگونیست است که توسط شرکت‌های دانش بنیان تولید شده است و نزدیک 6 ماه است که وارد بازار مصرف شده و یک تزریق آن برای یک ماه کفایت می‌کند در این دارو با مشکل قیمت روبه رو هستیم که در تلاش هستیم از طریق بیمه این مشکل را حل کنیم. همچنین دتوکسین داروی گیاهی است که در مرکز تحقیقات گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی تولید و مراحل اخذ مجوز را طی کرده و وارد سبد دارویی ما شده و در داروخانه ها در دسترس است و آموزش های استفاده از آن را به درمانگران اعتیاد داده شده که درصدد این هستیم در مراکز ماده 16 و سازمان زندان‌ها از این دارو استفاده کنیم. آخرین دارویی که مراحل ثبت را طی کرده و به زودی وارد سبد دارویی می‌شود داروی گیاهی است و با کمک دانشگاه شاهد تولید شده و مراحل کارآزمایی بالینی را زیر نظر وزارت بهداشت گذارنده است که به زودی رونمایی خواهد شد، گفته می‌شود که برای درمان مواد محرک‌ هم موثر است و با گیاهان بومی کشور تولید شده است.

برنا: نشت متادون را مدت‌هاست که شاهد آن هستیم که متاسفانه باعث اعتیاد برخی از جوانان به آن شده است. برای این معضل چه اقداماتی را انجام داده‌اید؟

معضلی که از قدیم‌الایام وجود داشته، بحث وجود متادون در مراکز غیر مجاز است. بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد در مواردی دارویی که تحت عنوان متادون فروش می‌رود، متادون نیست و یک داروی دست ساز و غیرمجاز بوده که فقط در ناصر خسرو و مراکز غیرقانونی دیده می‌شود. اما برای جلوگیری از نشت متادون از سیستم تولید، طرحی را دو سال پیش مصوب کردیم و سازمان غذا و دارو مکلف به انجام آن شده است. سامانه‌ای تحت عنوان سامانه تیتک را تعبیه کردیم که از مرحله پیش‌ساز تا تولید یک شماره منحصر به فردی به  هر محصول داده و در سامانه ثبت می‌شود همچنین وقتی به دست دانشگاه های علوم پزشکی رسید اطلاعات آن در سامانه باید ثبت شود. اما بعد از آنکه متادون وارد مراکز MMT شد تا در اختیار هر فردی قرار گیرد، باید در سامانه آیداتیس ثبت شود که این دو سامانه بهم لینک شدند و امکانی فراهم شده اگر دارویی نشت پیدا کرده متوجه شویم کدام کارخانه تولید کرده است؟ تحویل کجا شده بود؟ توسط چه کسی نشت پیدا کرده است؟ تا برخورد لازم را داشته باشیم.

برنا: شاهد هستیم که متادون در هر مرکز توزیعی، با یک قیمت توزیع می‌شود. مگر قیمت مشخص ندارد؟ با متخلفان چه می‌کنید؟

داروی متادون قیمت مصوب دارد و مشمول قیمت‌گذاری است. این دارو از طریق شرکت های پخش دارو تحویل دانشگاه علوم پزشکی می شود و بعد از آن در اختیار مراکز درمانی مانند MMTها قرار می گیرد و تعرفه مصوب از سوی هیات دولت دارد که در پکیج درمان اعتیاد است. اگر مراکزی خارج از آن تعرفه عمل کنند که متاسفانه گاهی شاهد آن هستیم، باید به مراجع نظارتی مانند؛ دانشگاه های علوم پزشکی و تعزیرات حکومتی اعلام شود.