در دل جوباره، قدیمی‌ترین محلۀ اصفهان، مناره‌هایی هست که وقتی هوا خوب بود و خانه‌ها فروتن، از هر نقطۀ شهر می‌شد آن‌ها را دید و به مددشان راه جست؛ امروز اما با چراغ باید دنبالشان گشت.

به مناره‌ می‌گفتند: میلِ راهنما؛ چون در تاریکی شب، نشانی شهر را به مسافران مسیر می‌داد و مناره‌های اصفهان، با همۀ ناخوش‌احوالی، هنوز هم این وظیفه را به‌خوبی انجام می‌دهند؛ وضعیت فعلی آن‌ها نشان می‌دهد اینجا، شهری است که سرطان بی‌اعتنایی، تا مغز استخوانش نفوذ کرده و بحران، لای بند بند بناهای شاخص‌اش خزیده؛ جایی که در آن، دیگر هیچ فرصتی برای آزمون‌وخطای نابلدان و سود و سودای منفعت‌طلبان نیست و بیش از هر زمان دیگری، تشنۀ توجه و رسیدگی است.

مهدی نجار اعرابی و علیرضا جعفری‌زند، دو تن از دوست‌داران میراث اصفهان‌، به همراه گروه خبری ایسنا، به تازگی بازدیدی از مناره‌های چهل دختران و ساربان داشته‌اند. آن‌ها معتقدند در صورت تداوم بی‌توجهی به وضعیت‌ این دو مناره، عنقریب فاجعه‌ای تاریخی _ فرهنگی و انسانی رخ خواهد داد.

مهدی نجار اعرابی، مؤلف کتاب «نسخۀ ارم» با اشاره‌ای گذرا به قدمت و اهمیت منارۀ سلجوقی چهل‌دختران، می‌رود سر اصل مطلب و به ایسنا می‌گوید: منارۀ چهل‌دختران هیچ حد و حریمی ندارد و وضعیت بخش پایینی آن بیانگر برخورد ماشین‌ها با بدنۀ بناست. علاوه بر نگرانی برای انحراف ایجاد شده در این مناره، کنار آن فضای سبزی است که هم آبیاری و هم توپ‌بازی بچه‌ها در آن، بسیار آسیب‌زاست. ضمن اینکه هیچ تابلوی راهنمایی برای معرفی این منارۀ تاریخی وجود ندارد و همین باعث می‌شود که نسل جدید، قدر و قیمت آن را نداند.

او منارۀ ساربان را نیز یکی از کهن‌سال‌ترین و زیباترین مناره‌های اصفهان معرفی می‌کند و یادآور می‌شود که مشکلات منارۀ چهل‌دختران و ساربان، بسیار شبیه به هم است.

نجار اعرابی، خطر سنگفرش شدن مسیرهای منتهی به منارۀ ساربان را به دلیل ایجاد ارتعاش در این بنای بلند، متذکر می‌شود و لزوم توقف تردد خودرو از کنار این مناره‌ها، برچیدن سنگفرش‌های پیرامون و نصب تابلوی راهنما را خاطرنشان می‌کند.

علیرضا جعفری‌زند، نویسندۀ کتاب «اصفهان پیش از اسلام» نیز به ایسنا می‌گوید: منارۀ ساربان تنها بنای خوارزمشاهی اصفهان است و در اهمیت آن همین نکته بس. پیش‌تر، بناهایی در کنار این بنا وجود داشته که تکیۀ مناره به آن‌ بوده، اما براساس سنتی اشتباه طی یک صد سال اخیر، دور آن خالی‌شده، به‌واسطۀ سنگ‌فرش کردن محوطۀ پیرامونی، رطوبت، به جان آجرهای آن زده، مرمت مداوم از این بنای کهن‌سال دریغ شده و شوربختانه، اکنون باید اعلام کرد که مناره، آمادۀ فروریختن است.

او تشخیص منبع رطوبت منارۀ ساربان را فوری‌ترین اقدامی می‌داند که باید انجام شود و با اشاره به این باور درست که «دانا، می‌داند و می‌پرسد و نادان، نمی‌داند و نمی‌پرسد»، بر ضرورت یاری طلبی از کنوانسیون‌های جهانی برای بررسی، آسیب‌شناسی و حفاظت و مرمت بناهای شاخص شهر تأکید می‌کند.

به عقیدۀ این باستان‌شناس، آثار تاریخی استان اصفهان بسیارند و اداره کل میراث فرهنگی، به‌تنهایی توان و بودجۀ کافی برای حفظ و رسیدگی به آن‌ها را ندارد، به همین خاطر همۀ نهادها باید برای کمک‌رسانی در این زمینه به میدان بیایند و پشتیبان میراث فرهنگی باشند.

جعفری‌زند می‌گوید: نزدیکی منارۀ ساربان به مقبرۀ کمال اسماعیل و معرفی آن به نحوی شایسته، می‌تواند این محله را به محوری ادبی _ تاریخی بدل کند؛ طوری که ساکنان آن برای داشتن چنین چشم‌اندازی به دیگران فخر بفروشند، نه اینکه هر روز منتظر تخریب مناره باشند تا بتوانند با بلندمرتبه‌سازی، نسل بعد را از داشتن این میراث محروم کنند.

این اصفهان پژوه، هشدار می‌دهد که در صورت بی‌توجهی به وضعیت مناره‌های شهر به‌ویژه منارۀ ساربان، به‌زودی شاهد فروریختن آن خواهیم بود و یک فاجعۀ انسانی، تاریخی و فرهنگی رخ خواهد داد.

واکنش حسین کارگر، شهردار منطقه سه اصفهان، به شنیدن این هشدارها چنین است: با توجه به اینکه ایجاد مسیرهای گردشگری در محدودۀ مناره‌ها پیش‌بینی‌شده بود، برای تردد کمتر خودرو و کاهش سرعت، به‌جای آسفالت از پوشش سنگ‌فرش در مجاورت آن‌ها استفاده شد و این امر در شهرهای تاریخی جهان نیز طبیعی است.

او ادامه می‌دهد: هر طرحی که اجرا می‌شود، پیش‌تر در کمیسیون‌ها و با نظر متخصصان به تصویب رسیده و به همین خاطر، فکر نمی‌کنم بحث ایجاد ارتعاش به خاطر سنگ‌فرش از نظر عمرانی قابل‌طرح باشد، اما باید بررسی‌های بیشتری انجام شود، چون این شیوه در خیلی از مسیرهای دارای جاذبه‌های تاریخی در حال پیاده شده است.

کارگر، دربارۀ فقدان تابلوی راهنما در کنار مناره‌ها اظهار می‌کند: شهرداری وظایفی دارد و اداره کل میراث فرهنگی هم وظایفی. بحث اطلاع‌رسانی دربارۀ قدمت بنای تاریخی و شیوۀ استفاده از آن بر عهدۀ میراث فرهنگی است، چون اشراف بهتری بر موضوع دارد، اما اگر ادارۀ میراث چنین درخواستی از شهرداری داشته باشد و اطلاعات درست را در اختیار ما قرار بدهد، برای نصب تابلو هم اقدام خواهیم کرد.

شهردار منطقه سه اصفهان، در پاسخ به هشدارهایی که متوجه خطر تردد خودروها در مجاورت مناره‌هاست می‌گوید: زمانی ما اقداماتی در این زمینه انجام دادیم، اما مشکلات ترافیکی برای مردم محل ایجاد شد و شکایت‌ها بالا گرفت. اگر قرار است کاری انجام شود باید ابتدا بررسی‌های لازم انجام و همۀ جوانب امر در آن دیده شود.

او یادآور می‌شود که شهرداری، سال ۱۳۸۳ و همچنین سال ۱۳۹۹، اقداماتی را برای محوطه‌سازی پیرامون مناره ساربان انجام داده و خاطر نشان می‌کند: اکثر اقدامات ما در شهرداری منطقه سه، اقداماتی میراثی است. احیای میدان امام علی(ع) با هزینه بالا، جلوگیری از ورود خودروها به چهارباغ و سنگفرش کردن آن، بازسازی حمام خسروآغا و مقبره باباقاسم و ... همه مواردی بوده که شهرداری برای انجام آن پیش‌قدم شده و اکنون نیز این آمادگی را دارد که به‌عنوان مجری، طرح‌های اداره میراث را نیز برای حفاظت از مناره‌ها در دستور کار قرار بدهد.