دریا قدرتی پور: طی شش ماه اول سال گذشته، 32 میلیارد و 500 میلیون نخ سیگار در کشور دود شده است؛ یعنی به طور متوسط به ازای هر نفر 382 نخ سیگار یا تقریباً دو نخ در روز برای هر نفر! حالا اینکه چه تعداد از این لاغرهای سفید لای انگشتان کودکان و نوجوانان قرار گرفته آماری سرگردان و نامشخص دارد؛ اما اغراق نکرده ایم اگر بگوییم که قانون جامع کنترل دخانیات آنچنان که باید و شاید نتوانسته این میزان را کاهش دهد و نتوانسته با شیوع بیش از اندازه آن مبارزه کند. 16 سال پیش در شهریور ماه سال 85 زمانی که این قانون در مجلس شورای اسلامی مصوب شد قرار بود در کنترل دخانیات موفق عمل کند اما وضعیت بد موجود نشان می دهد که این قوانین یا ناکارآمد و ناکافی بوده و یا به خوبی اجرا نشده است.

با اینکه هیچ آماری اکنون در رابطه با نوجوانان و حتی کودکان سیگاری وجود ندارد اما در ظاهر مشخص است که افراد سیگاری زیر 18 سال در حال افزایش هستند و حتی دختران که تا چند سال پیش کشیدن سیگار برایشان قبح داشت اکنون به راحتی دست به این کار می زنند.

جالب اینکه با وجود این قانون و لزوم ممنوعیت فروش سیگار به زیر 18 ساله ها در سوپرمارکت ها، هم در فروشگاه های بزرگ و همچنین در دکه های کوچک سیگار به راحتی خرید و فروش می شود؛ حالا چه نوجوان باشی یا کودک بدون ابا می توانی از هر کجا که بخواهی سیگار تهیه کنی. کالای دخانی که قرار بود در ویترین قرار نگیرد و تبلیغی برای آن نشود حالا بسیاری از نوجوانان را دودی کرده است.

درباره اینکه چرا مردم، چه زن و چه مرد و به‌ویژه در سنین کمتر از 18 سال به دخانیات گرایش پیدا می‌کنند، زیاد صحبت شده و دلایل متعددی شمرده شده است. پژوهش نیز در این حوزه به‌وفور انجام شده که گوشه‌ای از آن در گفته‌های آیت بختیاری‌فر، جامعه‌شناس آمده است.

او چندی پیش به «ایسنا» گفته: احساس آسایش و احترام، گرایش‌های دینی، دلبستگی به خانواده و ارتباط با افراد مصرف‌کننده رابطه تنگاتنگی با گرایش به مواد دخانی‌ دارد.

به گفته این جامعه شناس، بیشتر مصرف کنندگان سیگار و قلیان، مهمترین دلایل مصرف این مواد را تفریح و لذت جویی، فرار از مشکلات، گسترش بیکاری و دسترسی آسان می دانند که ثابت می کند پیشگیری از اعتیاد به دخانیات مستلزم انجام اقدامات چندجانبه از جمله آگاه سازی و ایجاد نگرش منفی درباره سیگار میان افراد غیرسیگاری در معرض خطر است.

گرچه بیشتر مصرف کنندگان سیگار و قلیان مهمترین دلایل مصرف این مواد را فرار از مشکلات و گسترش بیکاری و دسترسی آسان آن می دانند اما محمدتقی دبیری، کارشناس حوزه دخانیات از زاویه دیگری نیز به این چالش نگاه می‌کند و بخشی از ریشه مشکل را به زشتی‌زدایی از مصرف سیگار که توسط برخی فیلم‌ها و سریال‌ها شکل گرفته است، ربط می‌دهد.

به گفته این کارشناس، در کشورهای پیشرفته دنیا ویترین مغازه ها و سوپرمارکت ها در حال تغییر وضعیت به ضرر دخانیات هستند: «اینها به‌جای اینکه محصولات دخانی را بزک کرده و در معرض دید قرار دهند آنها را در قفسه های دربسته و دور از چشم نگه می دارند تا دیدن، سبب هوس خریدن نشود. البته ما نه فقط چنین نمی کنیم بلکه حتی با اینکه سال هاست وزارت صمت بخشنامه ای با عنوان ممنوعیت توزیع و عرضه مواد دخانی در شعاع 100 متری مدارس و ممنوعیت نخ فروشی و فروش سیگار به افراد زیر 18 سال را به مراکز مجاز و غیر مجاز عرضه مواد دخانی ابلاغ کرده اما همچنان دخانیات در این شعاع و حتی در فاصله هایی کمتر از این نیز به کودکان و نوجوانانی فروخته می شود که احتمالاً با کشیدن سیگار احساس بزرگی می کنند، به این خاطر که دانش و آگاهی نیز در این زمینه ندارند.

آنچه از فحوای کلام دبیری متوجه می شویم این است که نبود آگاهی در زمینه مصرف سیگار که باید از کودکی آغاز شود، اکنون به شکل کمرنگی وجود دارد؛ شناختی که در نوجوان نه تنها در زمینه سیگار بلکه در زمینه مصرف مواد مخدر هم باید ایجاد شود؛ اقدامات همه جانبه ای که به یک دسته و گروه و ارگان و سازمان خاصی محدود نمی شود و اگر بخواهیم به شکل درستی در این زمینه موفق شویم باید تمام سازمان‌های مسئول مربوطه از جمله وزارت بهداشت‌، درمان و آموزش پزشکی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت آموزش و پرورش، وزارت صمت، فرماندهی انتظامی، کمیسیون بهداشت و درمان و صداوسیما برای حل این معضل مهم، پا پیش بگذارند تا با یک زمانبندی مشخص آمار تولید واردات قاچاق و مصرف سیگار کاهش پیدا کند و آدم‌های گم و کم سن و سال در آمارها که به شکل علنی یا مخفیانه سیگار دود می کنند کمتر از امروز شوند.