دکتر سید محسن بنی هاشمی ـ استاد علوم ارتباطات اجتماعی ـ درباره آخرین اصلاحاتی که بر روی پیش‌نویس لایحه سازمان نظام رسانه‌ای انجام شده است، اظهار کرد: این لایحه دارای نواقصی است و بسیاری از بندهای آن همچنان ابهام دارد.

به گزارش ایسنا، نشست تخصصی بررسی لایحه سازمان نظام روزنامه‌نگاری ایران با حضور جمعی از مدیران و اصحاب رسانه و نمایندگانی از مجلس شورای اسلامی ۲۰ فروردین‌ماه در دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

این نشست با حضور مهدی محسنیان راد استاد علوم ارتباطات، سید محسن بنی هاشمی استاد ارتباطات دانشگاه آزاد اسلامی، امیرعباس فتاح‌زاده مدیرمسئول روزنامه سپید، محمدرضا راه‌چمنی صاحب امتیاز روزنامه اسرار، باقر انصاری حقوقدان، مدرس و عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی، مهدی اسلامی مشاور کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و شهره ماهی صفت مدیرمسئول ماهنامه خورشید وطن و روزنامه‌نگار از جمله اهالی رسانه‌ای بودند که در این نشست به سخنرانی پرداختند و نقطه نظرات خود را در قبال آخرین تغییرات لایحه نظام روزنامه‌نگاری بیان کردند.

حمید ضیایی‌پرور، مدیر دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها که اجرای این نشست را بر عهده داشت، در بخش ابتدایی این نشست بیان کرد که لایحه نظام رسانه‌ای در دولت یازدهم به تصویب رسید و به کمیسیون فرهنگی مجلس برای اصلاح ارجاع داده شد تا اشکالات آن برطرف شود.

او گفت: تصویب این لایحه به سال ۹۳ و در دولت تدبیر و امید برمی‌گردد که به عنوان سامان دادن به مسائل صنفی روزنامه‌نگاران قلمداد می‌شود. پس از تصویب این آیین‌نامه شاهد بازخوردهای متعددی بوده‌ایم. دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در سال‌های قبل نشست‌های متعددی را برگزار کرد و نظرات مختلف اهالی رسانه و اساتید ارتباطات و روزنامه‌نگاران در آن ابراز شد. در حال حاضر نیز این نقطه نظرات در قالب پنج جلد جمع‌آوری شده است و بازتاب‌هایی که در قبال آن بوده است در متن پیش نویس لایحه لحاظ شده است. حتی پس از بازگشت لایحه از سوی دولت، چندین نشست دیگر در ارتباط با موضوع لایحه برگزار و نقطه نظرات جمع‌آوری شد و در نهایت نظرات جمع‌بندی شده‌اند؛ بنابراین در متن لایحه اصلاحات مورد لحاظ قرار گرفته و متن نهایی به کمیسیون فرهنگی دولت ارائه خواهد شد.

مدیر دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها با اشاره به تأکید وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر دریافت نقطه نظرات صاحب نظران در عرصه رسانه در قبال این لایحه اظهار کرد: این لایحه که شامل ۱۳ صفحه است کاملا شفاف در اختیار عموم قرار دارد.

دیده‌بانی نباید از رسانه‌ها گرفته شود

دکتر مهدی محسنیان‌راد در آخرین اظهارات خود درباره پیش‌نویس لایحه نظام رسانه‌ای با ابراز خرسندی نسبت به تغییراتی که در بدو تولد داشته است، در عین حال تاکید کرد: این کارکرد هر ماده‌ای از آیین‌نامه که جلوی دیده‌بانی رسانه‌ها را بگیرد باید حذف شود.

به گزارش ایسنا، دکتر مهدی محسنیان راد ـ استاد ارتباطات ـ در نشستی که با موضوع لایحه نظام روزنامه‌نگاری در دفتر مطبوعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد، اظهار کرد: حدود سال ۹۳ متن پیش‌نویس لایحه نظام رسانه‌ای به بنده داده شد و من یک نگاه ماده به ماده روی آن کردم و این دیدگاه من در رسانه‌ها منعکس شد. در حال حاضر که به این پیش‌نویس جدید نگاه می‌کنم احساس خوبی به من دست می‌دهد. زمانی که می‌بینم آن نقدها تاثیر خود را گذاشته است و مواردی از این لایحه تغییر بنیادین کرده است. اما همچنان هنوز خیلی کار دارد.

این استاد ارتباطات در عین حال تاکید کرد که باید از سه پنجره به آیین‌نامه نگاه کنیم و گفت: دانش ارتباطات، تجربه بومی گذشته و عملکرد در جهان معاصر، مشمول این سه پنجره هستند.

محسنیان راد از منظر دانش ارتباطات به آیین‌نامه پرداخت و گفت: نمی‌دانم در ۱۰ سال آینده دنیای پزشکی به کجا خواهد رفت و در ۱۰ سال گذشته تا چه میزان رشد داشته است. اهالی رسانه می‌دانند که دانش ارتباطات در حال حاضر کجای دانش‌ها ایستاده است. دانش ارتباطات، دانش بسیار پیچیده‌ای شده است و باید به آن بسیار احترام گذاشت و از آن استفاده کرد. این دانش خیلی حرف‌ها می‌زند. اینکه رسانه‌ها هم چراغ راهنمای جامعه هستند و هم آیینه و نمی‌توانیم یکی را انکار کنیم. رسانه هم باید دیده‌بان باشد و هم آیینه.

این استاد ارتباطات سپس گفت: من ۴۲ سال است که در دانشگاه تدریس می‌کنم. با اطمینان به شما می‌گویم که ۴۲ سال است قدرت در ایران تلاش می‌کند یکی از این دو کارکرد را از رسانه بگیرد و سوگوارانه این است که بعدها متوجه شدیم که چه خطایی کرده‌ایم که دیده‌بانی را از رسانه‌ها گرفته‌ایم. آیینه بودن را از رسانه‌ها گرفته‌ایم. ما اولین رئیس‌جمهورمان را فراری دادیم و رفت. پس از آن قدرت دست نخست‌وزیر افتاد و او به مدت هشت سال جنگ را اداره کرد. پس از آن یک رئیس‌جمهوری مدت‌ها رئیس‌جمهور بود که بعد گفتیم دیگر حق ندارد نماز جمعه را اجرا کند. پس از آن نیز یک رئیس‌جمهور به مدت هشت سال به روی کار آمد که گفتیم حق ندارید که عکس آن را چاپ کنید و در تمام طول مدتی که اینها بر مسند قدرت بودند هر رسانه‌ای که آنها را نقد می‌کرد آن را بیچاره می‌کردند. اشکال اینجاست که در تمام این ادوار تاریخی شما باید مواظب می‌بودید افکار عمومی دچار هیجان نشود باید رسانه را ستایش می‌کردید.

محسنیان راد با تاکید بر اینکه هر ماده‌ای از آیین‌نامه که جلوی دیده‌بانی رسانه‌ها را بگیرد باید حذف شود، گفت: رسانه‌ها یکی از مهم‌ترین کارهایشان دیده‌بانی قدرت است و در این آیینه قبل از اینکه قوه قضاییه می‌فهمید فساد در ایران بیداد می‌کند رسانه‌ها باید آن را کشف می‌کردند. بنابراین دانش می‌گوید این آیین‌نامه باید در دو وظیفه بسیار مهم رسانه‌ها اختلال ایجاد نکند. یعنی هم آیینه باشد و هم چراغ راهنما.

این استاد ارتباطات در بخش دیگری از این نشست درباره تجربه بومی گذشته جامعه ایران و ارتباط مستقیم آن با پیش‌نویس لایحه اظهار کرد: در ۴۲ سالی که من کار کرده‌ام در بخش مربوط به روسای جمهور، نخست‌وزیر و عدم انعکاس آنچه که در دوران آنها می‌گذرد و بی‌خبری مردم از اینکه کشور به کجا می‌رود نشان می‌دهد که رسانه‌ها نتوانستند کار خود را انجام دهند و این تجربه بومی که نشان می‌دهد یک دوره‌ای ادعا می‌کردیم و می‌خواستیم انقلاب را در کل کره زمین صادر کنیم و رهبری کل اسلام را بگیریم. این کارها را می‌خواستیم بکنیم اما نتوانستیم. الان جهان اسلام را به جان همدیگر انداخته‌اند. بنابراین باید بازگشت و دید تجربه بد گذشته چه بوده است. هر ماده‌ای از این آیین‌نامه که اجازه می‌دهد آن تجربه تداوم پیدا کند باید جلوی آن گرفته شود.

محسنیان راد در ادامه این نشست با اشاره به عملکرد جهان معاصر در زمینه نظام رسانه‌ای اظهار کرد: یک اتفاقی که در دنیا افتاده است و دانشمندان ما را گیج کرده است، پدیده انفجار اطلاعات و در اختیار داشتن همه اطلاعات، حضور دوسوم دهکده جهانی و اینکه ۱۰ سال دیگر رفتن به جایی که همه زبان‌ها به طور همزمان قابل ترجمه باشد و دهکده جهانی به بازار پیام تبدیل می‌شود. جهانی در پیش است که در آن مقررات‌زدایی در حوزه رسانه‌ها به شدت در حال تدوین است. تمام کشورهای جهان با نظام‌های مختلفی که دارند در حال مقررات‌زدایی هستند. اینکه لایحه ماده به ماده به شوراهای مختلف فرستاده شود فایده‌ای ندارد. شما باید اجازه دهید دانش، رفتار جهانی و تجربه گذشته کمک کند تا از این وضعیت خودتان را نجات دهید.

محسنیان راد در بخش پایانی سخنان خود در نشست بررسی لایحه نظام رسانه‌ای اظهار کرد: در طی سال‌های گذشته و بدو پیش‌نویس این لایحه اصطلاح نظام شبیه پزشکی برای مرحوم دکتر معتمدنژاد و بنده بوده است. ما به این دلیل این اصطلاح را آوردیم که هر چه با مقامات صحبت می‌کردیم متوجه نمی‌شدند که چه می‌گوییم. ما این نظام را فقط به این جهت آوردیم که رسیدگی به تخلفات روزنامه‌نگاران از قوه قضاییه خارج و به دست نمایندگان روزنامه‌نگارها بیفتد. بنابراین هیچ تقلید و مشابهتی بین حرفه رسانه با پزشکی متصور نبودیم. ما فکر کردیم چگونه می‌توانیم اوضاع را نجات دهیم در حالی که در یک روز یک دفعه ۱۸ روزنامه توقیف می‌شود. قاضی مرتضوی که الان می‌دانید چه کرد و در کل مطبوعات کشور سلطه انجام می‌دهد آن موقع بود که من و مرحوم معتمدنژاد مطرح کردیم که تشکیلاتی درست کنیم مشابه نظام پزشکی به منظور اینکه رسیدگی به تخلفات از سوی نمایندگان انجام شود.

پیش‌نویس لایحه نظام رسانه‌ای همچنان در هاله‌ ابهام

بر اساس این گزارش ایسنا، سید محسن بنی هاشمی، استاد علوم ارتباطات اجتماعی هم درباره لایحه سازمان نظام رسانه‌ای مطرح کرد: این لایحه دارای نواقصی است و بسیاری از بندهای آن همچنان ابهام دارد. این پیش‌نویسی علاوه بر نواقص ساختاری، برخی اشکالات نوشتاری و نگارشی دارد که با وجود اصلاحاتی که روی آن انجام شده است، همچنان برخی از این نواقص در آن به چشم می‌خورد.

این استاد دانشگاه، الگوبرداری از سازمان نظام پزشکی را برای تدوین لایحه فعلی به جهت پراکندگی و گسترش فعالیت در عرصه روزنامه‌نگاری نادرست عنوان کرد و گفت: با اینکه این لایحه یک نگاه و ژست آزادی‌خواهانه برای مطبوعات دارد، اما زمانی که وارد بندهای آن می‌شویم تمرکزگرایی به شدت موج می‌زند که همه این‌ها قطعا به زیان مطبوعات است.

بنی هاشمی در بخشی از این نشست با بیان اینکه بسیاری از نهادهایی که مدعی روزنامه‌نگاری هستند در این پیش‌نویس به چشم نمی‌خورند، یادآور شد: جایگاه برخی دیگر از نهادهای اثرگذار در حوزه مطبوعات از جمله قوه قضاییه، شورای عالی فضای مجازی، وزارت کار و صداوسیما در این لایحه نامشخص است.

صاحبان رسانه عضو این نظام هستند یا نه

امیرعباس فتاح‌زاده، مدیرمسؤول روزنامه سپید و هفته‌نامه سلامت در بخشی از این نشست نقطه نظرات خود درباره متن اصلاح شده پیش‌نویس لایحه سازمان نظام رسانه‌ای را چنین عنوان کرد: لایحه باید به نوعی تنظیم شود که اصل قضیه، یعنی سامان دادن به مسائل صنفی روزنامه‌نگاران در آن فراموش نشود. اینکه این لایحه یک نمونه‌برداری از سازمان نظام پزشکی بوده است، جای سوال است.

او با اشاره به اینکه فلسفه ایجاد سازمان نظام پزشکی تنظیم روابط بین بیمار و پزشک است، به تقصیر یا قصور در حوزه پزشکی پرداخت و گفت: بر اساس قوانین حاکم بر سازمان نظام پزشکی در هر یک از این صورت فرد می‌تواند مستقیما به دادسرا شکایت کند.

او با بیان اینکه در این لایحه کوچکترین اشاره‌ای به مسائل مالیاتی چالش‌برانگیز نشده است به ماده چهار این لایحه اشاره کرد و گفت: در این ماده که جزو فلسفه پیشنهادی پیشنهاددهندگان، میانجی‌گری و حل اختلافات روزنامه‌نگاران با یکدیگر است اگر این میانجی‌گری قرار است حکم داوری‌گری داشته باشد آیین آن معلوم است. اما اگر یک طرف ماجرای اختلاف، فردای آن روز به وزارت کار شکایت کرد، اینجا تکلیف چیست. همچنین تکلیف صاحبان رسانه در این لایحه چیست. صاحبان رسانه عضو این نظام هستند یا نه. همچنین در فصل شش لایحه، اولویت با کسانی است که رشته‌های آن‌ها ارتباطات باشد. ما در حال حاضر با پدیده‌ای به نام شهروند خبرنگار مواجهیم. این پدیده کجای این لایحه قرار خواهد گرفت. همچنین تکلیف هیأت منصفه و دادگاه مطبوعات در این قضایا چیست.

فتاح‌زاده همچنین در این نشست اظهار کرد: نهادی در این سازمان تعریف شده است که شأن آن دادستان است به اسم بازرس سازمان نظام روزنامه‌نگاری استانی که شعبه دوم همان دادگستری قلمداد می‌شود و این نیز جای سوال است.

این لایحه به تصویب نمی‌رسد

در ادامه این نشست محمدرضا راه چمنی، پیشکسوت حوزه رسانه و صاحب امتیاز روزنامه اسرار با بیان اینکه طرح قانون فعلی سازمان نظام پزشکی توسط وی و زمانی که نایب کمیسیون بهداری مجلس در دوره سوم آن بوده است به تصویب رسید، اظهار کرد: نیاز امروز روزنامه‌نگاران نهاد و سازمانی است که از حقوق آن‌ها دفاع کند. بدون تردید در صورت ارائه همین متن به عنوان لایحه به مجلس به تصویب مجلس نخواهد رسید. حتی اگر هم به تصویب برسد قطعا شورای نگهبان آن را رد خواهد کرد. چرا که برخی از این مواد پیش‌نویس ناظر بر پایمال شدن بعضی از حقوق اولیه شهروندان است که در قانون اساسی به آن‌ها تصریح شده است.

صاحب امتیاز روزنامه اسرار یکی از اشکالات پیش‌نویس یاد شده را ورود بی‌جهت لایحه سازمان روزنامه‌نگاری به برخی حوزه‌ها از جمله حوزه‌هایی که مطلقا در اختیار حاکمیت است، نام برد و گفت: آنچه که مهم و نیاز است یک قانون است که باید از حقوق روزنامه‌نگاران دفاع کند. این لایحه باید تنظیم روابط روزنامه‌نگاری باشد. بسیاری از کارهایی که در قانون مطبوعات دیده شده است و دستگاه‌های دیگر که متولی آن بوده‌اند در این لایحه باید به تصویب و انجام برسد. اینکه مطرح می‌شود همه باید عضو این سازمان شوند مشخص است که کسی آن را نمی‌پذیرد. مواد لایحه دست بسته است و به عقیده من شورای نگهبان آن را قطعا رد خواهد کرد.

راه چمنی در پایان تأکید کرد: هر چه مواد لایحه پیش‌نویس سازمان نظام رسانه‌ای کمتر باشد تصویب آن توسط مجلس آسان‌تر خواهد بود.

روزنامه‌نگار باید به اصل خودباوری بازگردد

بر اساس این گزارش، در بخش دیگری از این نشست شهره ماهی‌صفت، مدیرمسؤول ماهنامه خورشید وطن و روزنامه‌نگار در سخنانی از دولت درخواست کرد که امور معیشتی و بیمه و سایر امور صنفی اصحاب رسانه را به خود آن‌ها واگذار کند و اجازه بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران و همچنین تشکیل سایر انجمن‌های صنفی و تقویت آن‌ها را بدهد.

او در این نشست اصل موضوع در بررسی لایحه را به شیوه جامعه‌شناسانه مطرح کرد و گفت:‌ یک روزنامه‌نگار سربار نیست، یک روزنامه‌نگار ضعیف نیست، روزنامه‌نگار باید به اصل خودباوری خود بازگردد. زمانی که روزنامه‌نگاران از خود ضعف نشان می‌دهند دولت از سر دلسوزی برای آن‌ها تصمیم‌گیری می‌کند. از دولت می‌خواهیم رسانه‌ها با وجود همه مشکلاتی که دارند موضوع و مسائل را به خود رسانه‌ها و انجمن‌های صنفی واگذار کنند. روزنامه‌نگاران هرگز نمی‌توانند یک کار صنفی را دولتی کنند.

وی در پایان گفت: هر کجا که دولت در مسائل روزنامه‌نگاران پا گذاشته است صنف روزنامه‌نگاران دچار ضعف شده‌اند. بنابراین باید انجمن‌های صنفی را تقویت کنیم. باید دوباره به انجمن روزنامه‌نگاران ایران بها داده شود.

نسخه فعلی این پیش‌نویس از نسخه اولیه بهتر است

مهدی اسلامی، مشاور کمیسیون فرهنگی مجلس هم در این نشست در سخنانی با بیان اینکه در تعاریف مورد استفاده از پیش‌نویس نظام روزنامه‌نگاری ابهاماتی همچنان وجود دارد، بر لزوم شفاف‌سازی برخی مصادیق ذکر شده در این متن تاکید کرد و گفت: نسخه فعلی این پیش‌نویس به مراتب از نسخه اولیه آن بهتر شده است.

او گفت: اگر ما این مسئولیت نظارت بر اعضای این سازمان را به خود رسانه‌ها واگذار کنیم اتفاق عجیب و غریبی نخواهد افتاد.

اهالی رسانه کدام را می‌خواهند؛ انجمن صنفی، تشکل حرفه‌ای و یا سازمان غیردولتی

به گزارش ایسنا، باقر انصاری، حقوقدان و مدرس دانشگاه شهید بهشتی نیز در این نشست درباره نقطه نظرات خود نسبت به لایحه‌ای که با تغییراتی هم مواجه بوده است، اظهار کرد: سازمان‌های مشابه سازمان در دست تأسیس نظام روزنامه‌نگاری در ۴۵ کشور جهان مهمترین الگوی به کار گرفته شده برای تدوین پیش‌نویس لایحه مربوط به این سازمان است که مربوط به قانون وکالت هستند.

او با تأکید بر کارآمد بودن این قانون، محول شدن تمامی تصمیم‌گیری‌ها درباره مطبوعات به اهالی رسانه را از نقاط مثبت پیش‌نویس فعلی عنوان کرد و گفت: این لایحه در کنار لایحه دیگر مطبوعات و خبرگزاری‌ها به صورت دوقلو پیش رفته است. فقط اشخاص حقیقی به اسم روزنامه‌نگاران موضوع این لایحه هستند.

وی همچنین مبحث مربوط به آزادی بیان و مطبوعات در این لایحه را یکی از نکات کلیدی در این لایحه مطرح کرد و گفت: در ارتباط با بحث آزادی بیان و آزادی مطبوعات باید با احتیاط در این زمینه قدم برداشت. همچنین الگوبرداری از نظام پزشکی باید در این لایحه اصلاح شود و نکته دیگر اینکه آیا سازمان نظام رسانه‌ای به عنوان نهاد تنظیم‌گر خواهد بود یا چیزی شبیه به سازمان‌های غیردولتی. نکته اینجاست که اهالی رسانه کدام را می‌خواهند. انجمن صنفی، تشکل حرفه‌ای و یا سازمان غیردولتی.

این حقوقدان در پایان گفت: حداقل ۴۵ کشور جهان متن لایحه مربوطه را دارند، در قالب شورای مطبوعاتی که به موجب قانون ایجاد شده است.

او همچنین مطرح کرد که در ارتباط با این لایحه به الگوهای قبل از انقلاب اسلامی هم رجوع کرده است و در این ارتباط الگوی قانون وکالت را مثال زد.