نصف جهان: «پس از معاينه پزشکان معلوم شد که قلب شاه بسيار بزرگ بوده و گلوله درست از ميان دنده‌هاي ششم و هفتم گذشته منتهي‌اليه پايين قلب را سوراخ کرده و در ستون فقرات گير مي‌کند. اگر قلب شاه به اندازه طبيعي مي‌بود گلوله به قلب اصابت نمي کرد.»

اين گزارش کلنل «کاساکوفسکي»، فرمانده بريگاد قزاق ايران است به گراندوک اعظم، جانشين امپراتور روسيه در ستاد ارتش قفقاز درباره ترور ناصرالدين‌شاه در 12 ارديبهشت 1275؛ روزي که شاه قاجار به شکرانه پنجاهمين سالگرد سلطنت قصد زيارت حضرت عبدالعظيم کرد و «قبل از چاشت، روانه حرم مي‌شود. اطرافيان شاه پيشنهاد مي‌کنند که شاه قبل از رفتن به حرم ناهار ميل کند، ولي شاه قبول نکرده و گفته است که نماز بيش از ده دقيقه طول نمي‌کشد و بهتر است بعد از نماز ناهار بخورد.

در اين وقت اگرچه چيزي که سبب سوءظنش شود در ميان نبوده مع ذالک اطرافيان شاه تحت تأثير يک حس باطني پيشنهاد مي‌کنند که قبلاً همه زائران را از حرم بيرون کنند. شاه جواب مي‌دهد که دلش مي‌خواهد به همراه ديگر مردم زيارت کند. هنگامي که شاه در کنار ضريح بود، شخصي ملبس به لباده فراخ ايراني، عريضه به دست، به شاه نزديک مي شود. در آستين فراخ لباده‌اش رولوري (اسلحه کمري که شش فشنگ در آنجا مي‌گيرد) داشته که با آن به طرف شاه شليک مي‌کند. شاه فقط توانسته بگويد: «بگيريد، بگيريد». و بي‌جان روي دست پيشخدمتي که در کنارش بوده مي‌افتد. ملازمان شاه پيکر او را به مقبره مجاور موسوم به امامزاده سيد حمزه که جيران خانم فرح‌السلطنه، محبوب‌ترين همسر شاه در آنجا مدفون بود مي‌برند. در اين هنگام بدن شاه چند بار تکان خورده ولي اين تشنجي بيش نبوده است. يک ساعت و نيم، جسد در شاه عبدالعظيم بوده، پس از آن تصميم مي‌گيرند که آن را به تهران حمل کنند. جسد شاه را در کالسکه نشانده و صدراعظم سراسر راه با دستمال صورت وي را باد مي‌زده است. چنانچه گويي مي‌خواهد حالش را به جاي آورد. کالسکه را هم به تاخت رانده‌اند.»

کلنل کاساکوفسکي وقتي به کاخ رسيد که شاه را آورده بودند و از کامران ميرزا نايب‌السلطنه، پسر شاه، شنيده: «وحشت‌آور است. درست به قلب اصابت کرده» و در ادامه گزارش خود نوشت: «قاتل پس از تير زدن شاه، تير دوم را مي‌خواسته است به صدراعظم شليک کند ولي پيشخدمت‌ها و زائران علي‌الخصوص زن‌هايي که براي زيارت آمده بودند و در کنار ضريح ايستاده بودند قاتل را گرفته و به زمين زدند و يکي از پيشخدمت‌ها (معين‌الدوله) به زحمت زياد حتي با به کار بردن دندان‌ها رولور را از چنگ وي گرفته و به طرفي پرتاب مي‌کند. ضارب را دستگير و با کالسکه به دربار آورده‌اند.»

ضارب، ميرزا رضا کرماني بود که در دفاع از شاه‌کشي در پاسخ به مستنطق که مي‌خواست اشخاص همدستش را افشا کند، گفت: «هم‌عقيده من در اين شهر و مملکت بسيار است. در ميان علما بسيار، در ميان وزرا بسيار، در ميان امرا بسيار، در ميان تجار و کسبه بسيار، در ميان جميع طبقات بسيار هستند.»