دکتر جلال ريزانه/ آينده پژوه و عضو هيئت علمي پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي: جدال کشورهاي مختلف با ويروس مرگبار کرونا به يک دغدغه جهاني تبديل شده است. جهان پيش از بيماري کرونا با جهان پس از کرونا قطعاً تفاوت هايي خواهد داشت. ايران اسلامي هم با اين بيماري درگير شده و تبعات خاصي را در کشومان مشاهده مي کنيم.

اين بيماري واگيردار موجب توجه جدي تر به موضوع سلامت است تا جايي که مي توان از کرونا به عنوان پيشران نظافت و توسعه فرهنگ شهروندي نام برد. ما شاهد اين هستيم که موضوع نظافت در همه اقشار به طور جدي مورد توجه قرار مي گيرد. مهمترين اتفاق اين است که شهروندان ناچار به رعايت حقوق شهروندي شده اند؛ فاصله فيزيکي را رعايت کرده و به حريم خصوصي ديگران احترام مي گذارند. در گذشته شاهد اين بوديم که بسياري از شهروندان نه تنها نظافت شخصي را رعايت نمي کردند، بلکه با دست‌هاي آلوده به زندگي روزمره مي پرداختند.

اين روزها شاهد اين هستيم که وسايل نقليه عمومي (مترو، اتوبوس و تاکسي) ملزم به رعايت و اعمال گندزدايي با مواد شيميايي شده اند در حالي که در گذشته نظافت چندان مورد توجه قرار نمي گرفت. حوزه بهداشت فردي به شدت مورد توجه صدا و سيما قرار گرفته، در حالي که در گذشته جاي فرهنگ شهروندي در رسانه ملي خالي بود. نکته جالب اينجاست که در روزهاي رکود اقتصادي با قرنطينه شهروندان، صنايع بهداشتي به شدت مورد توجه قرار گرفته اند و کار آنها رونق گرفته است.

تهديد ناشي از ويروس کرونا سبب شده است بتوانيم بيماري کوويد-19 را به عنوان يک پيشران در حوزه فرهنگ شهروندي قلمداد کنيم و آن را به حوزه ‌هاي ديگر اجتماعي نيز تعميم دهيم.

ما شاهد اين هستيم که مردم خود را ملزم به رعايت قرنطينه کرده اند و افراد جامعه نيز فضايي ايجاد کرده اند که ديگران را ناچار به رعايت حقوق شهروندي مي کنند. به عنوان نمونه مي بينيم که افراد هنگام سرفه کردن تلاش مي کنند خودشان را با رعايت نکات بهداشتي کنترل کنند. در ادارات هم شاهد اين هستيم اگر کسي علايم بيماري را داشته باشد؛ همکاران از فرد مي خواهند که با ترک محيط به پزشک مراجعه کند. ما شاهد اين هستيم که شهروندان بيش از گذشته به سلامت خانواده و دوستان خود توجه مي کنند.

پيشران، اتفاقي است که جامعه را وادار به تغيير مي کند؛ به اين معني که تا پيشران وجود نداشته باشد، تغييري هم رخ نمي‌دهد. تغييرات ناشي از کرونا، پيشراني محکم است که جامعه را مجبور به تمکين در حوزه بهداشت فردي و بهداشت محيط کرده است.

يکي از رخدادهايي که پيشراني ويروس کرونا ايجاد کرده، اين است که رسانه ملي با وزارت آموزش و پرورش ناچار به هم‌افزايي در حوزه آموزش شده‌اند که اتفاقاً مورد استقبال قرار گرفته‌اند. تاپيش از اين شايد شبکه آموزش مخاطب چنداني نداشت اما اين روزها به پايه ثابت برنامه‌هاي دانش‌آموزان تبديل شده است. شبکه چهارم سيما هم که به عنوان شبکه نخبگان ناميده مي شد، وارد عرصه آموزش شده است. افزايش ترافيک اپليکيشن تلوبيون هم نشان مي دهد که استفاده از اين برنامه اندرويدي افزايش يافته‌است. در يک جمع بندي کلي از فضاي آموزشي کشور در روزهاي قرنطينه مي توان گفت که فضاي جديدي با مشارکت نظام آموزشي شکل گرفته است که تا پيش از اين غير ممکن بود. امروز اين باور ايجاد شده است که توسعه آموزش لزوماً نيازمند فضاي فيزيکي نيست و از ظرفيت شبکه هاي اجتماعي، فضاي مجازي و رسانه ملي مي توان استفاده کرد.

در اين ميان، زحمات کادر درمان به شدت مورد توجه قرار گرفته است. زحمات پزشکان و پرستاران تا پيش از اين چندان مورد توجه جامعه قرار نمي‌گرفت اما مجاهدت اين روزهاي کادر درمان در کانون توجه جامعه است. شهداي سلامت، ايثارگراني هستند که در خط مقدم جنگ با ويروس کرونا جان باخته اند. احترام به کادر درمان را هم بايد در ليست تغييرات بر اثر پيشراني کرونا در حوزه فرهنگ شهروندي و سلامت نام برد.

در يک جمع بندي کلي از کرونا به عنوان پيشران نظافت و توسعه فرهنگ شهروندي، مي توان گفت که در هر تهديد يک فرصت هم نهفته است. حالا مي توانيم از تهديدات ناشي از سايبربيولوژيک، موقعيت هاي جديدي در ابعاد مختلف جامعه ايجاد کنيم.