نصف جهان: اعتبار پاسپورت ايراني، در دستکم سه دوره اخير انتخابات رياست‌جمهوري در ايران، يکي از موضوعات مورد اختلاف نامزدهاي انتخاباتي بوده است.

شاخص پاسپورت هنلي که توسط مؤسسه‌اي به همين نام، همه‌ساله اعتبار گذرنامه‌هاي جهان را بررسي مي‌کند، در تازه‌ترين رتبه‌بنديِ خود که همين چند هفته پيش منتشر شد، نشان داد پاسپورت ايراني يک بار ديگر در رتبه‌هاي انتهايي جدول معتبرترين پاسپورت‌هاي جهان قرار گرفته است، اما امسال با امکان دريافت ويزاي فرودگاهي به عمان، در اين رده‌بندي دو رتبه صعود کرده و از بين 110 کشور مورد بررسي در جايگاه 99 ايستاده است.

بر اين اساس، دارندگان پاسپورت ايراني اکنون مي‌توانند بدون ويزا يا با ويزاي بدو ورود در فرودگاه، به 42 کشور در جهان سفر کنند. جالب اما اينجاست که براي بسياري از اين مقاصد، پرواز مستقيمي از ايران وجود ندارد.

با اين همه، نمي‌توان منکر هژموني جهان غرب در تعيين برخي ارزش‌هاي بين‌المللي شد و همين موضوع، در مورد اعتبار پاسپورت کشورهاي مختلف هم قابل مشاهده است. همين رويکرد نشان مي‌دهد که چرا پاسپورت ايران، در کنار پاسپورت کشورهايي همچون سوريه، سومالي، کره‌شمالي، ليبي و يمن، در قعرِ جدول معتبرترين پاسپورت‌ها قرار گرفته است. در واقع، اينها همان کشورهايي هستند که «جهان غرب» آنها را به نوعي مزاحم مي‌بيند.

اما اين تمام ماجرا نيست و وقتي پاي اعتبار گذرنامه ايراني به ميان مي‌آيد، برخي رفتارهاي شهروندان ايراني هم در موضوع دخيل است.

هجوم کارگران ايراني به ژاپن براي کار، در سال‌هاي ابتدايي دهه 1370 هم به دليل نياز اين کشور به نيروي کار جوان وارداتي از کشورهاي ديگر، در حافظه تاريخي ايراني‌ها قرار دارد. با اين همه، خيلي زود خبرهايي مبني بر تخلف، فعاليت‌هاي غيرقانوني و رفتارهاي خارج از عرف کارگران ايراني مقيم ژاپن به صدر خبرهاي رسانه‌هاي اين کشور آمد و حالا کار به جايي رسيده که با وجود روابط ديپلماتيک به نسبت خوب ميان ايران و ژاپن، سفر به اين کشور براي دارندگان پاسپورت ايراني بسيار دشوار شده است.

روزنامه «شرق» در مهرماه سال 1392 در گزارشي نوشته بود که دليل اصلي توقف صدور ويزاي گردشگري آني کشور عمان براي شهروندان ايراني، «سفر تعدادي از اتباع ايران به اين کشور براي انجام گدايي بوده است».

در سال 1397، ايران و صربستان امکان مسافرت بدون ويزا براي شهروندان دو کشور به خاک يکديگر را فراهم کردند. اين اما در حالي بود که صربستان، خيلي زود اين امتياز را لغو کرد. «نبوشا استفانويچ»، وزير کشور وقت صربستان در همان زمان در جلسه‌اي در مجلس اين کشور گفت که تعدادي از ايراني‌ها از شرايط معافيت از ويزا «سوء استفاده مي‌کنند» و اين امتياز به همين دليل لغو شده است. کمي بعد هم اعلام شد که برخي از ايراني‌ها، از فرصت حضور بدون ويزا در صربستان، براي پناهنده شدن در ساير کشورهاي اروپايي استفاده کرده‌اند.

به اين ترتيب، به نظر مي‌رسد موضوع اعتبار پاسپورت کشورها، همزمان با اينکه اعتبار شهروندان و سياست‌هاي آن کشورها در جهان را به نمايش مي‌گذارد، مي‌تواند از رويکردهاي سياسيِ کشورها به يکديگر هم نشأت بگيرد. هر چه باشد اما ما ايراني‌ها نمي‌توانيم ادعا کنيم که از سوي جهان، «دوست داشته مي‌شويم».