مهران موسوی خوانساری: در حالی که چشم انداز روشنی از پایان جنگ در اوکراین به چشم نمی خورد، هند صادرات گندم خود را ممنوع کرده است. این تصمیم غیر منتظره آینده نامعلومی را برای اقتصاد جهانی رقم زده است.

هم علیه روسیه، هم علیه اوکراین

جنگ در کنار همه ویرانی هایی که برای اوکراین به بار آورده و همه محدودیت هایی که روسیه را درگیر خودش کرده، امنیت غذایی جهان را هم تهدید کرده است. اوکراین و روسیه تا سال گذشته مجموعاً 30 درصد گندم دنیا را تأمین می کردند اما جنگ این دو کشور که به ماه سوم خود رسیده، صادرات گندم از هر دو کشور را مختل کرده است. اوکراین می گوید انبوه گندم های آماده صادرات به خصوص در بنادر دریای سیاه به دلیل محاصره این بنادر توسط روسیه و نیز به دلیل از بین رفتن زیرساخت های اوکراین، امکان حمل به سایر کشورها را پیدا نمی کند و از آن سو، صادرات گندم از روسیه هم به دلیل موانع ناشی از اعمال تحریم های گسترده غرب علیه آن کشور با افت قابل توجهی مواجه شده است.

 به تخمین سازمان ملل متحد، هم اکنون ۲۵ میلیون تن گندم در انبارهای بنادر اوکراین آماده رسیدن به دست گرسنگان جهان است اما جنگ، این امکان را سلب کرده است. همچنین تخمین زده شده 50 درصد صادرات گندم از روسیه هم قربانی تحریم هایی شده که جهان غرب علیه روس ها برقرار کرده اند.

از خوش بینی تا واقع نگری

اوکراین تا پیش از آغاز جنگ در اسفندماه گذشته، با تولید ٣٣ میلیون تن گندم که دو سوم آن را صادر می کرد  ١٢ درصد صادرات گندم دنیا را به خود اختصاص داده بود. با آغاز حمله روسیه به اوکراین، روند صادرات گندم از این کشور مختل شد و پس از آن نیز وضع تحریم های گسترده جهانی علیه روسیه (که تا پیش از آن به تنهایی  بزرگ ترین صادرکننده گندم در جهان محسوب می شد) موجب شد سازمان های جهانی درباره به وجود آمدن بحران بی سابقه غذایی در بسیاری از کشورها به خصوص در قاره آفریقا هشدار دهند.

این وضعیت نگاه ها را به سمت سایر تولیدکنندگان بزرگ گندم خیره کرد. در این میان بیشترین درخواست برای جبران کمبود به وجود آمده در جهان متوجه هند شد و این کشور بزرگ و پرجمعیت هم ضمن پاسخ مثبت به این درخواست ها،  فرصت را برای افزایش تولید گندم و صادر کردن آن به قصد درآمدزایی بیشتر مغتنم دانست.

هند که دومین تولید کننده بزرگ گندم جهان بعد از چین است، می دانست با شدت گرفتن جنگ در اوکراین و اختلالی که در پروسه صادرات از آن کشور به وجود آمده، قیمت جهانی گندم به چند برابر افزایش پیدا می کند و خریداران به دنبال جایگزین‌ واردات گندم از روسیه و اوکراین هستند. از همین رو نخست وزیر هند در آغاز سال جاری خورشیدی اعلام کرد که این کشور برای تغذیه حدود 5/1 میلیارد نفر جمعیت خود منابع کافی دارد و در صورت صدور مجوز از سازمان تجارت جهانی می‌تواند به بقیه کشورها مواد غذایی بفرستد.

این کشور تا پیش از اعلام ممنوعیت صادرات گندم از این کشور، چیزی معادل ۷ میلیون تن گندم به ۶۸ کشور جهان صادر می‌ کرد و چشم انداز قابل پیش بینی برای افزایش این میزان تا 10 میلیون تن نیز تخمین زده می شد که خبر تصمیم جدید هندی ها برای ممنوعیت صادرات این محصول استراتژیک، جهان را غافلگیر کرد.

تصمیم داخلی، اعتراض جهانی

هند روز شنبه اعلام کرد ریسک غذایی به وجودآمده در داخل آن کشور اجازه نمی دهد سیاست های اتخاذ شده پیشین دررابطه با صادارت گندم از آن کشور ادامه پیدا کند. این کشور پیش تر گفته بود رکورد صادرات گندم در سال جاری میلادی را خواهد شکست تا جبران جای خالی گندم اوکراین و روسیه در بازار جهانی را بکند  اما افزایش ناگهانی و شدید دمای هوا در هند و خشکسالی به وجودآمده در این کشور که با گران‌تر شدن بهای گندم برای مصارف داخلی همراه شده، این سیاست را تغییر داده است.

تصمیم هند با واکنش آنی وزاری کشاورزی هفت کشور بزرگ صنعتی جهان، موسوم به گروه هفت رو به رو شد. آنها ممنوعیت صادرات گندم توسط هند را مورد انتقاد قرار داده و خواستار آن شدند تا در بحران به وجود آمده، همه کشورها درباره امنیت غذایی جهان به مسئولیت خود عمل کنند. دیپلمات های این هفت کشور هم اعلام کردند در حال بررسی شرایط به منظور رساندن گندم به کشورهایی هستند که بعد از جنگ اوکراین با کاهش واردات این محصول مواجه شده اند.

با این اوصاف فعلاً این سئوال مطرح است که تصمیم جدید هند چه تأثیری بر بازار جهانی گندم خواهد گذاشت؟ و سئوال مهمتر اینکه کدام کشور توانایی پر کردن جای خالی هند ( و همچنین روسیه و اوکراین) در این تجارت مهم بین المللی را دارد؟

واقعیت تلخ

با بررسی همه جوانب موجود، به نظر می رسد با کنار رفتن هند از چرخه توزیع جهانی گندم، در حال حاضر جایگزین بزرگ دیگری برای جبران خلأ ناشی از این تصمیم مسئولان شبه قاره وجود ندارد. به همین دلیل تصمیم هند به طور حتم باعث افزایش بیشتر قیمت جهانی گندم و کاهش بیشتر دسترسی کشورهای فقیر به این محصول ارزشمند می شود.

با توجه به نامعلوم بودن سرنوشت جنگ اوکراین، بعید است دیگر کشورهای بزرگ تولید کننده گندم حداقل در کوتاه مدت به فکر افزایش تولید به منظور صادرات آن باشند. همین بینش است که چین، آمریکا، کشورهای اروپایی و حتی پاکستان که از مهمترین تولیدکنندگان گندم جهان هستند را وا می دارد اندیشه تکمیل ظرفیت بازارهای داخلی خود باشند ونه صادرات به دیگر کشورها. در این میان اظهارات دیپلماتیک منابع غربی درباره اهمیت بخشیدن به برنامه های جهانی غذا به خصوص در بحبوحه جنگ اوکراین را هم باید بیشتر در راستای مصارف داخلی دانست تا اراده ای جمعی به منظور حل مشکل کشورهایی که از این جنگ بیشترین زیان غذایی را متحمل شده اند.

«امانوئل مکرون» در همان روزهای آغازین حمله روسیه به اوکراین هشدار داد که اگر این جنگ بیش از حد به طول بیانجامد بخش های بزرگی از جهان به خصوص در آفریقا و آسیا باید خود را برای تبعات ناشی از کمبود روغن و غله آماده کنند. حالا به نظر پیش بینی مکرون در حال محقق شدن است. وزیر امورخارجه آلمان درست می گوید؛ در کنار همه توصیفاتی که برای جنگ در اوکراین به کار برده می شود، یک چیز بیشتر از همه به چشم می آید؛ این جنگ، «جنگ گندم» است.