لادن ایرانمنش: امروز کاسبی اکبر جور نبوده. حالا دارایی سفره آنها نان و سیب زمینی پخته است که آن هم برای هشت نفر کفاف نمی دهد.

نخستین وعده غذایی خانواده اکبر در خانه 50 متریشان، بعد از دو روز گرسنگی، همین است. مادر، 28 ساله است با 6 بچه قد و نیم قد و پدر، 35 ساله و کارگر فصلی است. دست های فاطمه گیج مانده که چطور سیب زمینی های پخته را بین بچه ها تقسیم کند. کاسبی اکبر این روزها دندانگیر نیست.

صورت تکیده و بی دندان غلامعلی هم نشان از ماراتن بی پایان زندگی او با روزهای بی پولی و درماندگی دارد. سفره او وقتی کوچک شد که کرونا آمد و او از کار بیکار شد. کرونا هم که کم شد او نتوانست مثل گذشته جان بگیرد. حالا غلامعلی هم میهمان پیاده روهایی است که هر روز با او این روزهای سیاه را ورق می زند. امروز یکسال و ده روز است که بیکار شده و هر روز را به شکلی گذرانده اند؛ اول با فروش لوازم دست دوم و حالا با ایستادن توی میدان، برای یافتن شغلی غیررسمی، بدون بیمه و امنیت.

«گرسنگی، بی پولی، فکر، خستگی، فکر می کنی چطور باید بگذرانیم؟ وقتی اجاره نشین هم باشی و بچه ات بخواهد درس بخواند». حسن می گوید؛ کارگر تراشکاری که روزی 100هزار تومان اگر کار باشد و همه چیز بر وفق مراد، دستش را می گیرد.

او و امثال او شامل 60 میلیون نفر از جمعیت ایران می شوند که گاهی اوقات به یارانه ناچیزی هم وابسته می شوند. دردناک تر اینکه باید اجاره بدهند و بیشتر حقوقشان هم می رود بالای اجاره و وام و هزار سوراخ دیگر که در زندگی هایشان دهان باز کرده است.

حالا با یک حساب سرانگشتی می توان فهمید که خط فقر غذایی این روزها افراد بسیاری را درگیر کرده است.  دهک هایی که در جایگاه تعدیل نیروها قرار گرفته اند و با یکه تازی کرونا به جمع 9میلیون بیکار دیگر پیوستند و بعد از کرونا هم با تورمی روبه رو شدند که سفره هایشان را خالی تر کرد؛ با این اوصاف، طی سه سال اخیر، عملاً گوشت و مرغ از سفره ایرانی‌ها حذف و درنهایت خوشبینی سیب زمینی، قارچ و سویا جایگزین گوشت شد. این در حالی است که قیمت تن ماهی در طول یکسال گذشته از 20هزار تومان به 40 تا 60 هزار تومان رسیده است، در واقع هر خانواده چهارنفری با فرض اینکه هر روز صبحانه نان و کره و ناهار عدس‌پلو (بدون کشمش یا گوشت چرخ‌کرده) و شام تخم‌مرغ و سیب‌زمینی بخورند، ماهانه باید چیزی بیش از دو ‌میلیون برای همین سه وعده غذایی هزینه کنند.

این در حالی است که حداقل دستمزد نیروی کار در ایران آنقدر نیست که بتواند هم اجاره بها را تأمین کند و هم هزینه تغذیه خانواده را، حتی اگر مسئله پوشاک و دارو را حذف کنند خانواده کارگران روزهای سیاهی را تجربه می کنند.

فاصله نجومی بین فقر و غنی

به گفته فرامرز ادیب، اقتصاد دان، اکنون بین50 تا 60 میلیون نفر زیر خط فقر قرار گرفته اند و فاصله رو به گسترش بین فقر و غنا، ریزش طبقه متوسط و معضلات و مشکلات معیشتی که با آن روبه رو هستیم به عینه مشخص است.

او از شرایط و معضلاتی صحبت می کند که این روزها و در شرایطی که ویروس کرونا دوباره در حال گسترش است، باعث شده کارخانه های واگذار شده به بخش شبه دولتی به وجود بیاید که اغلب آنها تعطیل شده و کارگران آنها ماه هاست حقوق دریافت نکرده اند.

به اعتقاد او اکنون اقتصاد دولتی حاکمیت اقتصاد را در دست گرفته و آنچه به نام خصوصی سازی گفته می شود، چندان معنای واقعی ندارد، به این دلیل که بخش خصوصی واقعی بودجه و سرمایه ای ندارد که بخواهد شرکت های بزرگ خصوصی که عرضه می شود را خریداری بکند یا حتی شرکت هایی که معطوف به بند ب اصل 44 را بتواند خریداری بکند و باز هم این شبه دولتی ها و فرا دولتی ها هستند که در لباس بخش خصوصی واقعی وارد شده و اکنون در این شرایط دچارضرر و زیان و تعدیل نیروهای زیادی شده اند.

با این تفاسیر رشد اقتصادی ما در حال حاضر منفی است و این نشان دهنده کوچک تر شدن اقتصاد ماست، اقتصاد کوچکی که قیچی به دست گرفته و سفره ها را هم کوچک کرده است. طبق گزارش های مرکز آمار ایران، متوسط هزینه لازم برای یک خانوار سه نفره برای تأمین سبد غذایی 2300 کیلو کالری برای هر فرد است، یعنی به طور میانگین باید این خانوار ماهیانه دو و نیم میلیون تومان و حتی بیشتر از حقوق خود یعنی یک سوم هزینه هایشان را صرف سبد غذایی خود کنند.

برآوردها نشان‌دهنده آن است که به طور متوسط در دوره زمانی 1380 تا 1398 یعنی حدود دو دهه پیش، تقریباً 33 درصد از جمعیت کشور زیر خط فقر چندبعدی قرار گرفته‌اند و خط فقر از 950 هزار تومان در سال 90 به 10 میلیون تومان در سال 99 رسیده است.

طبق اعلام وزارت تعاون، كار و رفاه اجتماعی برآورد هزينه مسكن خانوار مستأجر شهرنشين روی خط فقر تا اردیبهشت امسال نیز به‌طور متوسط حدود دو ميليون و 454 هزار تومان است. با این حساب، شش دهک باقی می ماند که در برابر رفع نیازهای اولیه خود بی دفاع هستند و به همین سادگی باید سفره هایشان را کوچک کنند تا بتوانند دوام بیاورند.