مهران موسوی خوانساری: تهران فقط برای 3 ماه آینده آب دارد. در اصفهان هم خالی بودن 89 درصد از سد زاینده رود نشان می دهد وضعیت پایتخت پیشین دست کمی از اوضاع پایتخت فعلی ندارد. سایر شهرهای کشور نیز شرایط آبی مطلوبی ندارند. چنانکه گزارش های هواشناسی از روزهای پیش رو نشان می دهد، از آسمان هم نباید انتظار زیادی داشت. به این ترتیب هشدارها درباره یک زمستان سخت و خشک بالای سر ساکنان بسیاری از شهرها و از جمله اصفهان به گردش در آمده است. از این منظر، ما و اروپایی ها در شرایطی یکسان به سر می بریم. هر دوی ما زمستان متفاوتی پیش رو داریم.

■■■

لابد شنیده اید که می گویند زمستان امسال در اروپا سردتر و طولانی تر از همیشه است. علت را هم حتماً می دانید. پوتین که به اوکراین حمله کرد، اروپا روسیه را زیر چتر تحریم های بی سابقه ای  برد و روس ها هم به تلافی، اروپا را تحریم گازی کردند. این شد که حالا ساکنان کوچک ترین قاره جهان با یکی از بزرگ ترین بحران های خود در آستانه آغاز فصل سرما دست به گریبان هستند.

اروپایی ها امسال تابستان متفاوتی را هم از سرگذراندند. آنها روزهایی را تجربه کردند که از حیث گرما و خشک بودن یک رکورد جدید ثبت کرد تا مردمانی که با زیست در هوای مرطوب و خنک عجین هستند، با تابستان 2022 جهنم واقعی را تجربه کنند. اما کسی در جهان نمی تواند تجربه تابستان امسال اروپا را هم به جنگ اوکراین ربط بدهد. هرچه سرنوشت اروپا در زمستان این قاره به دست پوتین و اولیگارش های دور و برش افتاده، آنها نقشی در رقم خوردن تابستان استثنایی این قاره نداشتند. متهم گرمای بی سابقه امسال، بسیار فراتر از سرزمین پهناور روسیه بود. متهمی که حتی خود روس ها را هم از تأثیراتش بی نصیب نگذاشته است: تغییرات اقلیمی.

■■■

وقتی به عبارت «تغییرات اقلیمی» اشاره می کنیم دقیقاً از چه سخن می گوییم؟ سیل های ویرانگر در گوشه ای از جهان و خشکسالی های بنیان برافکن در گوشه ای دیگر، فقط پرده ای از این واقعیت هولناک است. هزار و یک صورت دیگر از چهره تغییرات اقلیمی هم وجود دارد که همه آن را می دانند و می دانیم. تغییرات اقلیمی مرز نمی شناسد. از شرق تا غرب عالم و از شمال تا جنوب تحت تأثیر این پدیده شوم قرار گرفته است.

کارشناسان حوزه هوا و اقلیم شناسی متفق القول معتقدند که ریشه این تغییرات مستقیماً از دست اندازی های ناراست انسان در طبیعت نشأت می گیرد. در ایران هم نشانه های واضحی از تغییرات اقلیمی مشاهده می شود که سدهای خالی یکی از تبعات آن است. اما آیا این همه مشکل است؟

■■■

بیایید از یک واقعیت محال سخن بگوییم. فرض کنید از صبح فردا کلیه امور مرتبط با کشاورزی در ایران تعطیل شود. آیا می دانید در این صورت چه میزان آب صرفه جویی خواهد شد؟

تحقیقی که دو سال پیش در همین باره منتشر شد صراحتاً پاسخ این سئوال را داده است: «در کشور ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.»

این یعنی اگر ما چیزی به نام کشاورزی نداشته باشیم، مشکل آب در کشورمان تمام و کمال حل خواهد شد!  شگفت آور است اما واقعیت دارد؛ بنابراین، انداختن همه ابعاد مشکل کم آبی به گردن تغییرات اقلیمی، فقط برای گریختن از پذیرش مسئولیت است، نه چیز دیگری.

قطعاً خشکسالی طولانی مدتی که گریبان بخش بزرگی از کشور و مآلاً اصفهان را گرفته و می گویند نشانی از غلبه تغییرات اقلیمی بر کشورماست، در به وجود آمدن بحران بی آبی امروز مؤثر بوده اما آیا رفتار آبی ما با شرایط خشکسالی فعلی متناسب است؟

بنا بر آمار موجود، کل میزان هدر رفت آب توسط سیستم فرسوده و قدیمی انتقال آب در استان اصفهان از تمام استان های کشور کمتر است. این یعنی اصفهان سرآمد استفاده صحیح از آب در سیستم توزیع آن است. از سوی دیگر استان ما  به شدت از بحران بی آبی وتبعات ناشی از آن از جمله فرونشست زمین رنج می برد. این تناقض چگونه قابل توضیح است؟ به اعداد و ارقام زیر توجه کنید:

بخش کشاورزی در استان اصفهان در سال‌های اخیر بین ۷۰ تا ۷۵ درصد منابع آب‌های سطحی و زیر زمینی را مصرف کرده است به طوری که ۲۸ درصد آب کشت پاییزه و بهاره از منابع سطحی و ۷۲ درصد از منابع زیر زمینی تأمین شده است. آن هم در حالی که 35 در صد از آب های زیرزمینی کاهش پیدا کرده است. به این ها اضافه کنید آب هایی که کم یا زیاد خرج صنعت می شود و یا با آن استخرها پر و خالی و هزاران اتومبیل به طور روزانه شسته می شوند. تا امروز چند جوی آب را در کنار خیابان ها دیده اید که به منظور آبیاری درختان شهر به طور اصولی و صحیح پرآب شده باشد؟

نتیجه مشخص است: ما در اصفهان، هم در رتبه «بهترین» مصرف کننده وهم در رتبه «بدترین» مصرف کننده آب  قرار داریم! از یک سو نزدیک به چهار هزار هکتار از اراضی استان را به تولید هندوانه های «آب» دار اختصاص می دهیم و از سویی پِرت آب در سیستم آبرسانی را به حداقل رسانده ایم. تناقضی عجیب که کفه «بدترین» بودنش، به «بهترین» بودن آن چربیده و شرایط را به گونه ای رقم زده که امروز فقط 11 درصد از سد زاینده رود،  برایمان باقی مانده است.

■■■

تغییرات اقلیمی را فراموش کنید. فقط همان یک مشکل آبخوری صنعت کشاورزی حل شود، می توانیم با همه گرفتاری هایی که تغییرات اقلیمی برایمان رقم زده (بخوانید خودمان به دست خودمان رقم زده ایم) کنار بیاییم.

اروپایی ها برای زمستان امسال گاز کافی ندارند و ما در آستانه فصل سرما آب کافی نداریم. هر دو البته از این مهلکه جان به در خواهیم برد اما تضمینی نیست که زمستان سال آینده چرخ فلک بر همین مدار بچرخد. تا آن روز اروپا احتمالاً مشکلش با پوتین را حل کرده و جریان گاز به آن قاره سرازیر خواهد شد اما آیا ما هم با تولید بی حساب هندوانه (!) و شستشوهای بی حد و حصر و آبیاری های غیر استاندارد می توانیم کنار بیاییم؟ از آن مهمتر؛ به فکر تابستان گرم و خشک سال آینده هستیم؟

می دانید پر بودن فقط 11 درصد از تنها مخزن اصلی آبرسانی به یک شهر چند میلیونی یعنی ممکن است روزی پشت سد گرما و سرما، همزمان بمانیم؟!