خورشید کیایی: خیلی وقت است دود از خودروهای فرسوده بلند می شود و حرف تازه ای در میان نیست اما هر بار مسئولان اظهار نظر تازه ای در این رابطه می کنند. پس از مدتی باز این موضوع به کما می رود تا مسئولی دیگر در این رابطه سخن سرایی کند. چندی پیش بود که رئیس پلیس راهور با باز کردن برگ تازه ای از پرونده روند معیوب اسقاط خودروها اعلام کرد آنچه به عنوان اسقاط خودرو انجام می‌شود عمدتاً صوری است.

سیدکمال هادیانفر به تازگی با انتقاد از اینکه وضعیت تردد خودروهای فرسوده و اسقاط وسایل نقلیه امری مهم است اظهار تأسف کرده و گفته: ما درگذشته سن فرسودگی وسایل نقلیه را داشتیم که براساس آن دارنده وسایل نقلیه می‌دانست چه زمانی خودرویش در سن فرسودگی و اسقاط قرار خواهد گرفت. اما متأسفانه در حال حاضر سن فرسودگی وجود ندارد و برابر مقررات، فردی که معاینه فنی را برای خودرویش دریافت کند می‌تواند از این خودرو استفاده کند. حالا اینکه این خودرو دودزا باشد یا مشکلات ایمنی داشته باشد، دیگر بستگی به همان معاینه فنی دارد.

همزمانی اظهارات او با افزایش آلاینده های هوا وقتی مهمتر می‌شود که بدانیم هم اکنون میزان اسقاط خودروها فاصله زیادی با اجرای قانون دارد و شاهد آن هم سخنان جدید رئیس پلیس راهور است که معتقد است همان تعداد کم هم اسقاط نمی‌شود و فقط حواله‌هایشان باطل می‌شود.

آنطور که پلیس گفته حدود 37 میلیون دستگاه وسیله نقلیه سبک و سنگین در معابر کشور تردد می کنند که از این تعداد سهم موتورسیکلت ها 12 میلیون دستگاه است؛ در حالی که حدود 32 درصد این وسایل نقلیه فرسوده است. به این تعداد اگر فرسودگی 80 درصدی ناوگان حمل و نقل عمومی را هم اضافه کنیم شاهد فاجعه ای در بحث آلاینده های هوا خواهیم بود. شرایطی که اگر تا سه سال دیگر ادامه یابد حجم فرسوده ها را سه برابر خواهد کرد و خیابان ها پر می شود از اسقاطی هایی که باید خیلی وقت پیش از دور خارج می شدند. 

به نظر می رسد ‌رئیس پلیس راهور فراجا بر اساس همین موضوع خواستار بازگشت سن فرسودگی به خودروها و جدی گرفته شدن موضوع اسقاط خودروهای فرسوده شده است. هادیانفر با تأکید بر اینکه باید مشخص شود که سن فرسودگی یک خودرو چقدر است، تأکید کرده این مراکز زیرنظر وزارت کشور و شهرداری‌هاست و پلیس نظارتی بر آنها ندارد و این در حالی است که کیفیت و چگونگی برخی از مراکز جای سئوال دارد.

او در حالی نسبت به مشخص شدن سن و سال خودروها صحبت می کند که اکنون سالی دو میلیون وسیله نقلیه وارد چرخه ترافیک می‌شود اما از آن طرف خروجی وجود ندارد.

طبق آمار هم اکنون 330 درصد از کل وسایل نقلیه کشور در سن فرسودگی بوده اما به این خاطر که قانون مشخص و معیار معینی برای سن فرسودگی وسایل نقلیه در کشور نیست این موضوع به یک معما تبدیل شده است.

حذف سن فرسودگی از کجا شروع شد؟

از همان زمان تصویب قانون هوای پاک، موضوع سن فرسودگی خودروهای اسقاطی محل چالش بوده است. ماجرا از این قرار است که تا بهار سال 99 بر اساس آیین‌نامه قانون هوای پاک برای خودروها سن فرسودگی تعریف شده ‌بود. به عنوان مثال بر اساس این قانون سن فرسودگی خودروی سواری شخصی 25 سال تعیین شده بود و بر این اساس خودروهای تولید قبل از 75 فرسوده محسوب می‌شدند. این سن برای خودروهای ناوگان عمومی هم 15سال بود اما حدود دو سال پیش اتفاقی باعث شد این قانون به نوعی نقض شود. به این ترتیب که صاحب خودرویی که وسیله‌اش به سن فرسودگی رسیده بود، شکایتی به دیوان عدالت اداری تقدیم می کرد و از این دیوان می خواست تا الزام به اسقاط را نقض‌کنند. دیوان هم بر اساس استفتایی که از شورای نگهبان کرده بود، این قانون را نقض کرد و عملاً سن فرسودگی حذف شد.

دو دلیل شورای نگهبان برای ابطال این آیین‌نامه قانونی این بود که نمی‌توان با در نظر گرفتن حقوق عامه حق مالکیت افراد را سلب کرد و از سوی دیگر راهکارهای بهتری برای تعیین سن فرسودگی خودروها وجود دارد. انجمن صنفی مراکز اسقاط و بازیافت خودروهای فرسوده اما نظر دیگری داشت و معتقد بود با وجود احترام به مالکیت، تردد در معابر عمومی شهر هم جزو حقوق دولتی است و دولت می‌تواند محدودیت‌هایی برای تردد ایجاد کند. آنها می‌گفتند هر چند الزام به اسقاط وجود ندارد اما این خودروها اجازه تردد هم نباید داشته باشند. این قصه اما تابستان 1400 یعنی روزهای پایانی عمر دولت پیشین باز هم تغییراتی داشت. به این معنا که از سوی دولت به واسطه یک مصوبه معیارهای دیگری در این مورد تعیین شد و بر اساس آن به جای سن فرسودگی سن «مرز فرسودگی» تعیین شد. به عنوان مثال برای خودروی سواری شخصی، سن مرز فرسودگی را 15سال معین کردند اما علاوه ‌بر معیار مرز فرسودگی معیار دیگری هم به نام «معاینه فنی» به این موضوع اضافه شد. به این ترتیب خودروهایی که به مرز فرسودگی رسیده‌اند باید در سال دو بار معاینه‌فنی شوند و در صورت مردودی دوباره خودرویی در معاینه‌فنی و ناتوانی در جلب استانداردهای مورد نظر این خودرو فرسوده محسوب خواهد شد. گرچه همین موضوع هم به‌درستی اجرا نشد، به این معنا که برخی از مراکز معاینه فنی درحالی‌که نباید به خودروهای فرسوده برگه تردد دهند این کار را انجام می‌دادند و به گفته رئیس پلیس راهور فراجا به شکل صوری هستند.

این در حالی است که به گفته هادیانفر در کلانشهرها معاینه فنی کیفی است اما در برخی از نقاط و به خصوص حاشیه شهرها معاینه فنی کیفی نیست و این موضوع کمکی به رفع آلودگی هوا و سن فرسودگی و غیره نخواهد کرد.