مانی مهدوی: با این که چند روزی از افتتاحیه بزرگ و متفاوت مسابقات المپیک پاریس 2024 می گذرد اما هنوز درباره شیوه برگزاری آن در رسانه های مختلف جهان تحلیل و تفسیر می شود.

این افتتاحیه برای ما ایرانی ها و مشخصاً اصفهانی ها نیز محل مباهات بود. ماجرا به بازسازی پرتره ای مربوط می شود که در هنگام رژه ورزشکاران جهان از روی رود سن، از آب سربرآورده بود و به آنها می نگریست.

این پرتره برگرفته از نقاشی «شاه عباس و جوان» اثر محمد قاسم مصور تبریزی یا سراجای نقاش است که در قرن هفدهم میلادی و هم عصر با شاه عباس می زیست و از نگارگران و نوازندگان دربار او بود. اصل پرتره در بخش هنر اسلامی موزه لوور نگهداری می شود و در روز افتتاحیه در کنار چندین پرتره بازآفرینی شده دیگر از آثار لوور از آب‌ها سر بر آورده بود و قایق‌ها را تماشا می‌کرد. در این مراسم فقط چند تصویر از هزاران پرتره موجود در موزه لوور (مشخصاً زنان) بر بستر رود سن جای گرفته بودند که تا زیر چشم شخصیت‌ها در آب بودند؛ انگار که دارند ورزشکاران شرکت‌کننده و البته تماشاگران را نظاره می‌کنند.

در این باره خبرهای زیادی منتشر شده اما شاید همه کس نداند که این نگارگری تاریخی ثبت شده در دوران شاه عباس که امروز در لوور نگهداری می شود، برگرفته از مکتب اصفهان بوده است که بعدها به لوور رسید و حالا به واسطه افتتاحیه المپیک 2024،  شهرتش در جهان دو چندان شده است.

از خالق اثر چه می دانیم؟

محمدقاسم مصور تبریزی، نگارگر، شاعر، خطاط و موسیقیدان دوره صفوی بود. او از هم‌دوره‌ای‌های رضا عباسی بود و اگرچه از او تعلیم گرفته بود، اما نقاشی‌هایش امضای شخصی داشتند. او نخستین نقاشی است که در عهد صفویه، متأثر از نقاشی اروپایی، نگارگری کرده است. اگرچه میرزا مصور تبریزی در عصر خود به شهرت رضا عباسی نقاش هم عصر خود نرسید؛ اما یک قرن گذشت و بار دیگر نام او و هنر نگارگری‌اش در کناره رود سن به‌عنوان تمدنی متعلق به ایران‌زمین به نمایش گذاشته شد.

محمد قاسم مصور اصالتاً اهل تبریز بود که پس از درک مقدمات تصویرسازی، راهی اصفهان شد و در خدمت استادان نامی و پرآوازه آن سامان قرار گرفت. محمد قاسم در بعضی از نقاشی‌های کاخ چهلستون که به دستور شاه عباس دوم صورت گرفته مشارکت داشته و همچنین احتمالاً در ترسیم دیوارنگاره‌های عالی قاپو نیز دخیل بوده‌است. از نگاره «شاه‌عباس و جوان» چنین بر می‌آید که محمدقاسم نقاش درگاه شاه‌عباس یا از دایره نزدیکان‌اش بوده که به خلوت شاه چنین راه یافته و آن را تصویر کرده‌است. همچنان‌که در خلوت شاه‌عباس تنبور نیز می‌نواخته‌است. گفته می شود وی 365 سال پیش در اصفهان به خاک سپرده شده‌است.

اعجاز مکتب اصفهان تا پاریس

از روزی که صفویه پایتخت خودش را به اصفهان منتقل کرد، فعالیت‌های مختلف فلسفی، فقهی، هنری و معماری نیز به اوج خودش رسید.

در بخش هنری مکتب اصفهان و مشخصاً نگارگری، ویژگی های مشخص و ثابتی به چشم می خورد. از جمله این که  باغ‌ها و گل‌ها بسیار زیباتر و پرشکوه تر شدند و افراد در نگارگری لباس فاخر و مجلل داشتند. در این دوره تعداد افراد در نگارگری کاهش یافت، تک چهره‌ها افزایش یافتند، لباس‌ها بسیار دقیق تر طراحی شدند، سر و ریش و موی حالت واقع نمایانه تری یافتند، تعداد رنگ‌های به کاررفته در نقاشی محدود شدند و نقاشی‌های دیواری افزایش یافتند. حتی اوج گیری این مکت به جایی رسید که تأثیرات مکتب اصفهان پای از ایران بیرون گذاشت و هنرمندان عثمانی و هندی را تحت تأثیر خود قرار داد.

نگاره «شاه‌عباس و جوان» هم برگفته از همین مکتب است. اگر چه این اثر نقاشی نیست بلکه بخشی از کاشی‌کاری مکتب اصفهان است که در بخش هنر اسلامی و طبقه منفی ۱ موزه لوور نگهداری می‌شود اما در اهمیت آن میان چند میلیون قطعه و گنجینه تاریخی لوور همین بس که بدانید در سالن ورودی این موزه بسیار مشهور جهان فقط ۳ نمونه از آثار روی بیلبورد قرار دارند؛ یکی همین تصویر کاشی‌کاری ایرانی، دومی مونالیزا و سومی مجسمه‌ای از هنر آفریقا.

اما هر آن چه از کاشیکاری در ایران و جهان وجود دارد، تنها مقدمه ای برای کاشیکاری اصفهان است. عالی ترین نمونه ها و بی نظیر ترین ترکیبات رنگ و طرح را باید در این شهر جستجو نمود. با آغاز دوران صفوی در ایران، هنر و معماری به شدت ارج نهاده شد و آثار بی بدیلی پدید آمدند. همزمان با این دوره از تاریخ، سبک کاشی کاری هفت رنگی پدید آمد که سبکی مقرون به صرفه به شمار می آمد. کاشی مورد استفاده در این سبک بسیار سریع تر تولید می شد و قطعات مربع شکل کوچک، کاشی های بزرگ تر را پدید می آوردند. در این سبک می توان اهمیت رنگ های روشن مانند زرد و نارنجی را به وفور تماشا نمود. برای تماشای هنر کاشیکاری اصفهان می توانید به مدرسه چهار باغ، مسجد امام(ره) ، مسجد شیخ لطف الله، عالی قاپو و…بروید. البته اگر می توانید سری هم به موزه لوور بزنید و از هنر والای مکتب اصفهان در قالب «شاه عباس و جوان» بهره بجویید.

 لازم به توضیح است آثار زیادی از محمدقاسم مصور تبریزی در مقاطع مختلف جهان موجود است که بجز «شاه عباس و جوان» در لوور می‌توان به اثری با عنوان «پذیرایی شاهزاده در هوای آزاد» در کتابخانه بریتانیا، و «دختر و قلیان» در موزه تاپقاپی سارای استانبول اشاره کرد.