پارسینه: اکنون و در دهه های آغازین قرن بیست و یکم بار دیگر صحبت از جنگ جهانی سوم می شود و از پاپ فرانسیس گرفته تا باراک اوباما و حیدر العبادی، از مبارزه با داعش و تروریسم به عنوان جنگ جهانی سوم یاد می کنند.

قرن بیستم با دو جنگ جهانی ویرانگر، نقطه عطفی در تاریخ زندگی بشر بود و باعث تغییرات گسترده ای در تمامی حوزه ها، از روابط قدرت گرفته تا سبک های هنری شد.

رفته رفته روشن شده است آنچه در سوریه می گذرد، جنگ اراده ها است. در حالی که با وجود سلاح های هسته ای، جنگ مستقیم بین ابرقدرت ها بسیار دور از ذهن به نظر می رسد و قدرت های منطقه ای در خاورمیانه هم در نوعی نظام موازنه قوا به سر می برند که هیچ یک برتری مطلقی بر دیگری ندارد، به ناچار جنگ غیرمستقیم اراده ها در میدان سوریه دنبال می شود.

روسیه تحت هدایت ولادیمیر پوتین از انزوای خودخواسته پس از جنگ سرد بیرون آمده و رفتاری تهاجمی را طی سال های گذشته در پیش گرفته است. جدا کردن بخش هایی از گرجستان و اوکراین در سال های گذشته را می توان نشانه ای از بازگشت مسکو به منطقه نفوذ سنتی خود دانست، اما ورود آن به جنگ سوریه حاکی از پیگیری تمایلات جهانی تر ابرقدرت سابق است.

در این میان، ایالات متحده که در موارد گرجستان و اوکراین تقریبا اقدام خاصی انجام نداده بود، تلاش می کند در رقابتی نزدیک جلوی روسیه را در خاورمیانه بگیرد. در این میدان، فتح شهرهای مهم سوریه و عراق برای آینده منطقه تعیین کننده خواهد بود و این دلیلی است که طرف های خارجی درگیر به نوعی تلاش می کنند تا راه طرف مقابل را سد کنند. روسیه به همراه نیروی هوایی سوریه بمباران گسترده حلب را در دستور کار قرار می دهد و آمریکا به ارتش سوریه در دیرالزور حمله می کند و آن را اشتباه می خواند.

قدرت های منطقه ای هم از این میدان برای محکم کردن جای پای خود و دیکته کردن خواسته هایشان استفاده می کنند. سوریه که متحد سنتی ایران در منطقه بود و عراق که پس از اشغال و سقوط صدام، به سوی ایران چرخید، اکنون شاهد بزرگ ترین درگیری های نظامی در جهان هستند. عربستان، ترکیه، اسرائیل، قطر و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس از اعتراضات علیه دولت اسد در سال ۲۰۱۱ استقبال کردند، اما تبدیل اعتراضات سیاسی به یک جنگ داخلی باعث شد تا از شاهدان تقریبا دست و پا بسته به بازیگرانی فعال تبدیل شوند. کشورهای عربی، به ویژه عربستان و قطر به صورت مستقیم و غیرمستقیم به حمایت از گروه های بنیادگرا پرداختند، ترکیه پشتیبانی از ارتش آزاد را بر عهده گرفت و سپس خود به طور مستقیم وارد میدان شد و اسرائیل هم بنا به موقعیت، حملات هوایی مستقیم علیه ارتش سوریه ترتیب داد.

در حالی که به نظر می رسد حضور قدرتمند و گسترده داعش در سوریه و عراق رو به پایان باشد و آنها نیز همچون القاعده به گروه های کوچک تر و فعالیت های تروریستی بیشتر روی آورند، مانند هر جنگ دیگری، این توافق صلح است که تعیین کننده طرف پیروز است. توافق صلح در مورد سوریه نه بر سر تمامیت ارضی آن، بلکه در مورد آینده نظام سیاسی خواهد بود. در اینجاست که نه تنها زمین های زیر کنترل هر یک از طرف های درگیر می تواند برای سهم خواهی آن از آینده مهم باشد، بلکه اراده و توان ایستادگی بر سر مواضع هم در توافق صلح نقشی اساسی خواهد داشت.

توافق صلح سوریه می تواند مرتبه روسیه را در سلسله مراتب قدرت جهانی ارتقا دهد و این در حالی است که چینی ها همچنان سرگرم مسائل اقتصادی و حد و مرزهای دریای جنوبی چین هستند. آمریکا که در دوران ریاست جمهوری اوباما رویه ای دیپلماتیک تر را در پیش گرفته است، در مسئله اوکراین بسیار منفع حاضر شد، اکنون نیازمند موضع گیری محکم تری است و چنان چه در سوریه هم حریف مسکو نشود، ضربه ای اساسی بر وجهه بین المللیش به عنوان تنها ابرقدرت وارد خواهد شد.

به همین ترتیب، ایران، ترکیه و عربستان هم می توانند با میزان اثرگذاری خود در آینده سوریه نشان دهند که در منطقه دست بالاتر را دارند. هرچند، عربستان که روزگاری حمایت از داعش و جبهه النصره را در دستور کار داشت، تقریبا مهره های اصلی خود را از دست داده است و دیگر گروه های معارض هم آنقدر متشتت هستند که کار این کشور در تعیین سرنوشت سوریه را سخت کنند. ترکیه اما با حمایت از ارتش آزاد که حالا از گروه های بنیادگرا فاصله گرفته است تلاش می کند تا حضوری نسبتا مشروع در مذاکرات صلح داشته باشد و با حمایت از این گروه سکولار، بتواند نظر غرب را نیز جلب کند. و در نهایت، همان طور که مشخص است اراده ایران بر ماندن اسد و مشارکت او در آینده سیاسی نظام سوریه است.

آنچه از توافق صلح برای پایان دادن به جنگ سوریه حاصل شود، می تواند جایگاه قدرت هر یک از طرف های درگیر را مشخص کند و همین موضوع بر تحولات آینده منطقه و جهان در تمام ابعاد آن تاثیری شگرف خواهد داشت.