دریا قدرتی پور: النا 14 ساله، خواهرش 12 ساله، دوستش 15 ساله. هر سه سیگار را از یک یا دو سال پیش شروع کرده اند و حالا جزو حرفه ای های «سیگاری» محسوب می شوند که از سیگار به «سیگاری» رسیده اند.

هر کدام از کاغذ سفید پیچیده شده کام می گیرند و دود که از بین دندان های زرد شده النا بیرون می آید سر صحبت باز می شود. 14 سالگی سن کوتاهی در شناسنامه اوست و اگر بخواهی سن تجربی اش را درآوری به اندازه یک دختر 25 ساله است. لباس هایش اصلاً شبیه دخترها نیست. موهای کوتاه و پیراهن و شلوار پسرانه پوشیده و بعد از پُک محکمی که به سیگارش می زند، می گوید اولین بار که سیگار کشیده روزهای متفاوتی را تجربه کرده است و بخاطر اینکه همیشه دوست داشته بزرگ باشد و تیپ روشنفکری بزند؛ جذابیتش دو برابر شده است؛ عیاری که او آن را حالا در پُک زدن های طولانی به سیگار پیدا کرده است.

مثل او زیادند. کافه پر شده از «سیگاری» هایی که به چشم ما هنوز دهانشان بوی شیر می دهد. این بخش تأسف‌انگیز ماجراست؛ هم برای خانواده، هم مدرسه و هم برای جامعه ای که در آن برخی کودکانش به جای مزه مزه کردن خوراکی های سالم و پرداختن به ورزش، لب به دود می زنند؛ آنهایی که محصول خواب کهنه فرهنگسازی ما هستند؛ حالا چه در کافه های دنج باشند یا در مهمانی های آنچنانی؛ سیگار ته ماجرا نیست بلکه ژستی است برای رسیدن به الگوهای خاص.

موهای از ته زده و تاتوهای بی شمار یکی از دخترها توی کافه ای که سیگار کشیدن ممنوع نیست، این را به خوبی نشان می دهد. بین لقلقه زبانشان نام های مختلفی است، کسانی که ژست هایشان الگویی شده برای دانش آموزان و بچه مدرسه ای هایی که بعد از دو سال خانه نشینی حالا خوب یاد گرفته اند که از مسیر مدرسه راهشان را کج کنند و راه کافه و دورهمی را در پیش بگیرند.

سال 85، وقتی بهارستان نشین ها «قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات» را تصویب کردند و یکسال بعد هم آیین نامه اجرایی آن به منظور اجرا به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های مربوطه ابلاغ شد. تصورشان این بود که این قانون 20 ماده‌ای بتواند حجم گسترده‌ای از عرضه، تولید و مصرف مواد دخانی در جامعه را کنترل کند و دور همی های پر دود را کاهش دهد. اما نه تنها این اتفاق نیفتاد بلکه، سازمان‌های مربوطه به آن اهمیتی ندادند و صرفاً در مناسبت ها آمارهایی در خصوص مصرف سیگار در جامعه ارائه شد. در این بین حتی ملحق شدن ایران به کنوانسیون جهانی مبارزه با مصرف دخانیات هم تأثیری بر این موضوع نداشت.

 نکته قابل توجه اینکه در بخش‌هایی از این قانون به ممنوعیت مصرف مواد دخانی در اماکن عمومی و تبلیغ آن در هر شرایطی تأکید شده بود. همچنین در بخشی از این قانون بیان شده بود که فروش دخانیات به کودکان زیر 18 سال ممنوع است، اما این قانون آنچنان که باید و شاید به مرحله اجرا نرسید و به همین خاطر است که در حال حاضر شاهد فروش سیگار به دختران نوجوانی هستیم که هنوز وارد دوره تحصیلی متوسطه هم نشده اند.

تبلیغات گسترده درباره سیگارهایی که عنوان «لایت و دخترانه» را یدک می کشند، حالا به شدت گسترش یافته است. سیگارهایی که باب شده تا به قول النا، مهتاب و خیلی های دیگر به آنها «فاز» بدهد، کافه نشینانی که در آمارهای غیر رسمی سنشان به مرز 11 سالگی هم رسیده است.

بیکاری، تنهایی، تظاهر به خودبرتربینی و فرافکنی از جمله دلایلی است که گفته می شود باعث و بانی تمایل دختران به کشیدن سیگار شده است.

هرکس نکشد، بچه ننه است!

برای شیما اما علت سیگار کشیدن متفاوت است. 16 سالگی را رد کرده و به قول خودش به سنی رسیده که اگر سیگار نکشد همسن و سالانش به او می گویند بچه ننه. پک غلیظی به سیگار می زند و می گوید: «اینا لایته، دخترونه است. سنگین هم نیست. بوی خوبی هم می ده. کلاً فازش خوبه.»

کلمه ای به نام «فاز» حالا خیلی از دختران را به کام سیگار، کشانده است. دختران نوجوان و جوانی که به گفته «هومان نارنجی ها»، پژوهشگر و درمانگر اعتیاد، به نوعی کلاس داشتن در بین قشر جوان و خصوصاً دانشجویان محسوب می شود: «اگر به کسی سیگار تعارف کنند و طرف بگوید نه، او را مسخره می‌کنند و به او لقب بچه ننه می‌دهند! متأسفانه برخی از دختران نوجوان و جوان قدم را فراتر از این نهاده و به سمت قلیان می‌روند. متأسفانه برخی از خانواده‌ها این تصور غلط را دارند که اگر به دختران خود اجازه دهند در حضور آنها سیگار یا قلیان مصرف کنند نشانه روشنفکری و امروزی بودن آنهاست. این در حالی است که سیگار دروازه ورود به دنیای اعتیاد است به طوری که 95 درصد افرادی که در باتلاق اعتیاد فرو رفته اند از سیگار شروع کرده اند.»

در این بین نقش سازمان‌های مربوطه برای پیشگیری از مصرف مواد دخانی در بین جوانان را نباید از چشم دور داشت. نارنجی ها در این باره تأکید می کند که نهادهای آموزشی و پرورشی با عنوان نمودن این مطلب که طرح برخی از آسیب‌های اجتماعی و روش‌های پیشگیری از آنها موجب پرده دری و از بین بردن زشتی آن آسیب می‌شود اجازه نمی‌دهند که آسیب شناسان در کتاب‌های درسی، مدارس و... نسبت به خطرات سیگار و مواد مخدر صحبت کنند و جوانان را از آثار و عواقب شوم این گونه اقلام آگاه سازند در حالی که آموزش و پرورش با تهیه بروشور‌های خلاصه و مفید با زبان نوجوانان امروزی، همچنین وارد شدن به فضای مجازی و استفاده از این فرایند برای بیان عوارض و آسیب‌های مصرف سیگار و سایر مواد دخانی می‌تواند نقش مهمی ایفاکند.

سازمان جهانی بهداشت، در آخرین آمارهایش از فراوانی مصرف دخانیات در بین بانوان در منطقه مدیترانه شرقی نام برده است. در این آمارها که مصرف سیگار در بین سنین 13 تا 15ساله در سال‌های 86 تا 95 مورد رصد قرار گرفته مشخص شده که مصرف سیگار در بین دختران در این گروه سنی در سال 95 نسبت به سال 87 از 0/9 درصد به 2/1 درصد افزایش یافته یعنی بیش از دو برابر شده است.