مهران موسوی خوانساری: امروز ۱۲ جولای مصادف با ۲۱ تیرماه 1401 یکی از هیجان انگیزترین رخدادهای علمی تاریخ به وقوع خواهد پیوست. 

ساعت 19 امروز به وقت تهران، تلسکوپ فضایی «جیمز وب» اولین تصاویر تمام‌رنگی از دورترین نقاط عالم را که تاکنون چشم هیچ کاوشگری به آنها نیافتاده است به زمین مخابره می کند. مدیر سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده –ناسا-این تصاویر را «دقیق‌ترین و عمیق ترین» تصاویری توصیف کرده که تاکنون از جهان هستی گرفته شده است. معاون مدیر برنامه‌های جیمز وب هم می‌گوید: «انتشار اولین تصاویر تمام رنگی جیمز وب لحظه‌ای خاص و منحصربه‌فرد در زندگی ماست. یقین داریم با تصاویری روبه رو خواهیم شد که بشر پیش از این هرگز ندیده است.»

 ناسا اعلام کرده این رخداد بی نظیر را توسط کلیه رسانه های در اختیارش به شکل زنده برای جهانیان به تصویر می کشد.

جیمز وب اینک در فاصله 1/5 میلیون کیلومتری از زمین به دور خورشید می‌چرخد. این تلسکوپ یک ماه بعد از پرتاب در کریسمس 2022 به این فاصله از زمین رسید و تا امشب که نخستین تصویر رنگی اش را به زمین مخابره می کند در حال طی کردن مراحل استقرار کامل خود در فضا بود.

هر لحظه از حرکت این تلسکوپ قدرتمند برای رسیدن به این نقطه زیر نظر دانشمندان قرار داشت. آنها باز شدن آینه‌های تلسکوپ فضایی جیمز وب را یکی پس از دیگری تحت کنترل داشتند تا اطمینان حاصل کنند که مهمترین بخش از پروژه پرتاب این تلسکوپ مطابق برنامه انجام شده است. جیمز وب از یک آینه بزرگ ۱۸ قطعه‌ای تشکیل  شده که هر قطعه به شکل مجزا و به عنوان یک دستگاه واحد کار می کند.

متخصصان ناسا پیش از پرتاب این تلسکوپ به فضا هشدار داده بودند که کوچک ترین خطا در مراحل استقرار آن جبران ناپذیر است و هیچگونه امکان تعمیر یا بررسی آن از نزدیک توسط انسان یا ربات وجود نخواهد داشت. به همین دلیل تمام مراحل پرتاب و تنظیم حرکات جیمز وب با برترین تکنولوژی موجود به انجام رسید و گزارش های ناسا نشان می دهد این اقدامات با بالاترین دقت همراه بوده و این تلسکوپ ارزشمند حالا آماده ارسال نخستین داده های خود به زمین می باشد. ناسا امیدوار است در یک بازه زمانی 20 ساله از تحقیقات جیمز وب در عمق فضا بهره بگیرد.

اوج هیجان از چهارشنبه تا امروز

ارسال هر تصویر تلسکوپ فضایی جیمز وب به زمین چند هفته طول می کشد. باید توجه داشت که تصویربرداری جیمز وب از فضا مانند عکس گرفتن ما بر روی کره زمین تنها به چندثانیه ختم نمی شود بلکه این تلسکوپ باید به مدت چند هفته مجموعه‌ای از داده‌ها را پردازش کند تا تصویر نهایی ظاهر شود.

چهارشنبه هفته گذشته سازمان ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده اولین تصویر آزمایشی از تلسکوپ فضایی جیمز وب را منتشر کرد. طبق اعلام این سازمان، در این آزمایش، هدف تنظیم سنسور بر روی یک ستاره و بررسی میزان دقت تلسکوپ در ردیابی یک جسم بود. نتیجه کار حیرت انگیز از کار درآمد. ناسا در بیانیه ای این تصویر را  «نگاهی وسوسه‌انگیز به ستارگان و کهکشان‌ها» توصیف کرد و معاون اداره‌ مأموریت‌های علمی ناسا گفت: «این لحظه‌ای احساسی است که می‌بینید طبیعت به‌طور ناگهانی برخی از اسرار خود را فاش می‌کند. این تنها یک تصویر نیست، بلکه یک جهان‌بینی تازه است.»

گفته شده بعضی محققان فضا در ناسا بعد از مشاهده این تصویر از شدت هیجان کشف دریچه های جدید به عالم گریسته اند. 

تصویر آزمایشی منتشر شده نشان می‌دهد جیمز وب از قدرت خارق‌العاده‌ای در ردیابی اجرام و ثبت تصاویر از آنها برخوردار است. یک دانشمند عملیات تلسکوپ جیمز وب می‌گوید: «کم‌نورترین اجرام نیز در این تصویر به خوبی مشخص هستند. به کمک جیمز وب می‌توان دورترین کهکشان‌ها و اجرام آسمانی را در آینده‌ای نه چندان دور رصد کرد.»

 بررسی تصویری که چهارشنبه هفته پیش منتشر شد دانشمندان را مجاب کرده مشاهده تصاویر اصلی که امشب به زمین می رسند می تواند مسخ کننده باشد.

قرار است چه چیزی ببینیم؟

هنوز معلوم نیست جیمز وب در نخستین تصاویر ارسالی به زمین، کدام بخش از فضا را به نمایش در می آورد. اما همه متفق القول معتقدند نتیجه کار این تلسکوپ بی نظیر هر چه باشد نگاه انسان به آفرینش را تکامل می بخشد.

حدود 20 سال پیش تلسکوپ فضایی هابل تصویر وسیع و معروفی از نزدیک به ده هزار کهکشان را به زمین مخابره کرد. در آن زمان هیجان بی سابقه ای از مشاهده کهکشان هایی شکل گرفت که 800 میلیون سال پیش تشکیل شده بودند.

باید توجه داشت که وقوع هر رخدادی در فضا برای رسیدن به چشم ما نیازمند طی شدن مدت زمان مشخصی از عبور نور آن رخداد به کره زمین است. بنابراین در علم نجوم نگاه ژرف به فضا به معنای مشاهده گذشته است. با این فرض، تصویر تلسکوپ هابل تنها مشاهده دوره‌ بسیار ابتدایی نسبت به سن تخمینی جهان بود که حدود 14 میلیارد سال است. اما حالا جیمز وب توانایی مشاهده عمق های بسیار بیشتری از فضا را دارد. یکی از دانشمندان برنامه‌ وب می گوید: «هدف اولیه‌ مأموریت این تلسکوپ تماشای زمانی است که برای نخستین بار چراغ‌ها در جهان روشن می‌شوند.»

53 سال بعد

ساعت ۶ و ۲۴ دقیقه بامداد 30 تیرماه ۱۳۴۸ به وقت ایران،  «نیل آرمسترانگ»، یکی از سه فضانورد مأموریت آپولو ۱۱ در 384 هزار و 400 کیلومتری زمین به عنوان نخستین انسان، قدم بر سطح کره ماه گذاشت و گفت: «این گام کوچکی برای یک انسان اما جهشی عظیم برای بشریت است.» بیش از نیم قرن بعد از آن روز تاریخی، حالا بشر گرانقیمت ترین و بی نظیرترین تلسکوپ دست ساخت خودش را در 1/5 میلیون کیلومتری زمین قرار داده است تا با پیشرفته ترین تکنولوژی های موجود، دورترین گذشته های تشکیل عالم را مشاهده کند. این تلسکوپ آنقدر حساس است که می‌تواند گرمای یک زنبور عسل را روی کره ماه تشخیص دهد و حالا در سالگرد قدم زدن انسان روی ماه قرار است میلیون ها کیلومتر دور را رصد کند. دو نفر از سه فضانوردی که 53 سال پیش به کره ماه رفتند در این جهان نیستند. اما تنها بازمانده آن سفر تاریخی چه بسا امروز به این بیاندیشد تصاویری که آن روز از سطح ماه برای انسان های روی کره زمین به ارمغان آوردند، در مقابل چیزی که تلسکوپ فضایی جیمز وب قرار است ارسال آنها به زمین را از امشب آغاز کند، یک سرگرمی بیشتر نبوده است.